Urganch davlat universiteti хаyot faoliyati хavfsizligi 3-ma’ruza. Ishlab chiqarish sanitariyasi va gigienasi, me’yorlari

.

Ёритиш нормаси

Changlar va ularning zararli ta’siri

Sanoatda, transport vositalarini ishlatishda va qishloq xo‘jaligida bajariladigan ishlarning deyarli hammasida chang hosil bo‘lishi va ajralishi kuzatiladi.

Har xil texnologik jarayonlarni bajarishda yuzaga keladigan va havoda muallaq holatda bo‘ladigan qattiq moddalarga ishlab chiqarish changi deb aytiladi.


Changning ishchilar salomatligiga zararli ta’siri quyidagi omillarga bog‘liq bo‘ladi:
- chang zarralarining fizik-kimyoviy xossasiga;
- kattaligi (dispersligi) va shakliga;
- havodagi changning miqdoriga;
- smena davomida ta’sir etish muddati va
kasbda ishlash davriga va h.k.
Таbiy chaglar
Suniy changlar
Tabiatda inson ta’sirisiz hosil bo‘ladigan changlar. Bunday changlarga shamol va bo‘ronlar ta’sirida qum va tuproqning eroziyalangan qatlamlarining uchishi, o‘simlik va hayvonot olamida paydo bo‘ladigan changlar, vulqonlar otilishi, kosmosdan yer atmosferasiga tushadigan va boshqa hollarda hosil bo‘ladigan changlarni kiritish mumkin. Atmosfera muhitidagi chang miqdori tabiiy sharoitga, havoning holatiga, yil fasllari va ushbu hudud qaysi mintaqaga joylashganligiga bog‘liq.
Sanoat korxonalarida va qurilishlarda insonning bevosita yoki bilvosita ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan changlar kiradi. Kelib chiqishi bo‘yicha organik, mineral va aralashma changlar farqlanadi. Changning zararli ta’siri asosan uning kimyoviy tarkibiga bog‘liq.
Changning asosiy turlari

Changni kattaligi bo‘yicha uch guruhga bo‘lib qaraladi:

Changni kattaligi bo‘yicha uch guruhga bo‘lib qaraladi:

• 
  a) kattaligi 10 mk(mikron) dan katta bo‘lgan changlar yirik changlar deb yuritiladi. Odatda bunday changlar o‘z og‘irligi ta’sirida yerga qo‘nadi;
  
• 
  b) kattaligi 0,25 mk dan 10 mk gacha bo‘lgan changlar. Bu changlarni mayda yoki mikroskopik changlar deb yuritiladi. Ular yerga ma’lum sharoitlar bo‘lganda, masalan yomg‘ir, qor va shabnam kabi yerga yog‘iladigan og‘ir zarralarga ilashib qolgan holatlarda qo‘nishi mumkin;
  
• 
  v) kattaligi 0,25 mk dan kichik bo‘lgan changlar ultra mikroskopik changlar deb yuritiladi va bu changlar hech qachon yerga qo‘nmay broun harakati qoidalariga bo‘ysungan holda uchib yuradi. Bunday changlar bir-birlari bilan to‘qnashishlari natijasida yiriklashib (koagulyasiya), yerga qo‘nishlari mumkin. Nafas olingan havodagi ultramikroskopik changlarning 60-70 foizi o‘pkada ushlanib qoladi.