Urganch Davlat Universiteti Fizika-matematika fakulteti fizika yo’nalishi 191-guruh talabasi Salayeva Hilolaning ” “ fanidan kurs ishi mavzu: Topshirdi

3
Maydoniy tranzistorlar haqida umumiy ma’lumotlar Elektrod toklari
asosiy zaryad tashuvchilaming kristall hajmidagi elektr maydon ta’sirida dreyf
harakatlanishiga asoslangan uch elektrodli, kuchlanish bilan boshqariladigan
yarimo‘tkazgich asbob maydoniy tranzistor deyiladi. Maydoniy tranzistorlarda tok hosil bo‘lishida faqat bir turli - asosiy zaryad tashuvchilar elektronlar yoki
kovaklar qatnashgani sababli ular ba’zan unipolar tranzistorlar deb ataladi.
Maydoniy tranzistorlarda, Bipolyar tranzistorlardagi kabi tezkorlikka ta’sir etuvchi
injeksiya va ekstraksiya natijasida noasosiy zaryad tashuvchilaming to‘planish
jarayonlari mavjud emas. Maydoniy tranzistorlarda tok bo‘ylama elektr maydon
ta’sirida erkin zaryad tashuvchilaming dreyf harakati tufayli hosil bo‘ladi. Tok
hosil qiluvchi o‘tkazgich qatlam kanal deb ataladi va u n - kanalli va p - kanalli
bo‘lishi mumkin. Kanal chekkalariga elektrodlar o‘matilgan bo‘lib, ulaming biri
istok, ikkinchisi esa stok deb ataladi. Elektrodlardan qay biri istok, qaysinisi
stok deb olinishining ahamiyati yo‘q. Zaryad tashuvchilar qaysi elektroddan
kanalga oqsa, o‘sha elektrod istok deb, zaryad tashuvchilami kanaldan o‘ziga qabul
qiluvchi elektrod esa stok deb belgilanadi. Uchinchi elektrod - zatvor yordamidakanaldagi tok qiymati ko‘ndalang elektr maydon bilan boshqariladi. Tuzilmasi va kanal sohasi o‘tkazuvchanligini boshqarish usuliga ko‘ra maydoniy
tranzistorlarning bir-biridan farqlanuvchi uchta turi bor Zatvori izolatsiyalangan Maydoniy tranzistor. metall zatvor va kanal orasida yupqa dielektrik qatlam
mavjud. Bunday maydoniy tranzistorlarda metall - dielektrik -yarimo‘tkazgich (MDYa) tuzilmaga egaligi sababli MOSFET - tranzistor debataladi. Uning kanali qurilgan va kanali induksiyalangan turlari mavjud bo‘lib birinchi turdagi tranzistorlarda kanal sohasi texnologik usul bilan hosil qilinadi,ikkinchisida esa - kanal sohasi zatvorga ma’lum qutbli va qiymatli kuchlanish
berilganda hosil bo‘ladi (induksiyalanadi).Ko‘ndalang elektr maydon yupqa
dielektrik orqali o‘tib, kanaldagi zaryad tashuvchilar konsentratsiyasini
boshqaradi. Unipalyar tranzistorlarning yana bir turi zatvoti izolyatsiyalangan
(himoyalangan) tranzistor deb yuritiladi.Ularda metalldan yasalgan zatvor asos
qatlam-kanaldan dielektrik modda bilan ajratilgan bo‘ladi. Shuning uchun
bunday tranzistorlar yana MDYa (metal-dielektrik-yarimotkazgich) turidagi
unipalyar tranzistorlar deb ham ataladi.Ko‘pincha dielektrik sifatida oksid
materiallar ishlatiladi. (Masalan Kremniy SiO2O2).Bu xolda tranzistor MOYA
(metall-oksid-yarimotkazgich) turidagi unipalyar tranzistorlar deb ham ataladi.
Metall dielektrik Yarimo‘tkazgich turidagi tranzistorlarda ham stok toki zatvor
kuchlanishi orqali boshqariladi.Zatvor bilan asos yarimotkazgich orasida elektr

4
maydon hosil qilinganda maydon kuchlanganligining yo‘nalishiga qarab,asosiy tok
tashuvchilar yo asos yarimotkazgichning sirtiga yoki hajmiga tortiladi.


1-rasm.