Urganch davlat universiteti c h I z m achilik

 
II.BOB. KO`RINISHLAR MAVZUSIDA DARS JARAYONLARINI 
TASHKIL QILISH. 
 
I.1-§. O‟quvchilarni ko‟rinishlar mavzusini bajarishga o‟rgatish . 
 
Chizmalarda buyumning ko‟rinadigan va ko‟rinmaydigan qismlari haqida 
to‟liq ma‟lumotlar berilishi kerak. Buyumlarni tasvirlash qoidalari DST 2.109-
73 va DST 2.305-68 larda keltirilgan. Buyumlarni tasvirlash to‟g‟ri burchakli 
(ortogonal) proyeksiyalash metodi bo‟yicha bajarilishi kerak*. Bunda buyum 
kuzatuvchi va mos proyeksiyalar tekisligi oralig‟ida joylashadi deb tasavvur 
qilinadi (28-shakl). Asosiy proyeksiya tekisliklari sifatida kubning oltita tomoni 
qabul 
qilinadi. 
Tomonlar 
28-shakldagi 
tartibda 
chizma 
tekisligiga 
jipslashtiriladi. Frontal tekislikdagi tasvir chizmada 
bosh tasvir
sifatida qabul 
qilinadi. Chizmada asosiy ko‟rinishlarning joylashishi 29-shaklda ko‟rsatilgan. 
To‟g‟ri burchakli proyeksiyalash metodi bilan tasvir hosil qilishning bu usuliga 
birinchi burchak 
(yevropacha)
 metodi
deyiladi. Bu metod ko‟pchilik Yevropa 
va Osiyo davlatlarida, Rossiyada, shuningdek, O‟zbekistonda ham qabul 
qilingan.
*Qurilish chizmachiligida markaziy proyeksiyalash metodiga asoslangan 
perspektiv tasvirlardan ham keng foydalaniladi. Perspektiv tasvirlar chizma 
geometriyaning maxsus bo‟limida va qurilish chizmachiligida o‟rganiladi.
Uchinchi burchak metodi
– amerikacha to‟g‟ri burchakli proyeksiyalar 
sistemasida (30-shakl) shaffof proyeksiyalar tekisligidan hosil bo‟lgan uch qirrali 
burchak kuzatuvchi oldida uchi tepaga yo‟nalgan va tekisliklari 
proyeksiyalanayotgan obyektni berkitgan holda joylashadi. Frontal, gorizontal va 
profil proyeksiyalari shaffof proyeksiyalar tekisligi orqali predmetga qaralganda 
uning shu tekislikdagi ko‟rinishi shaklida tasvirlanadi. Tekisliklar yoyilgandan 
keyin gorizontal proyeksiya frontal proyeksiyaning ustida, profil proyeksiya 
esa frontal proyeksiyadan o‟ngda joylashadi, ammo predmetning o‟ng
tomondan ko‟ringandagi tasvirini aks ettiradi.
Amerikacha tasvirlash sistemasida aksonometrik proyeksiyalar boshqacha 
hosil qilinadi (31-shakl).

---

45 
28-shakl. Buyum va uning kub tomonlarida tasvirlanishi 
29-shakl. Chizmada asosiy ko‟rinishlarning joylashishi: 
1-olddan ko‟rinish (bosh ko‟rinish); 2-ustdan ko‟rinish; 3-chapdan 
ko‟rinish; 4-o‟ngdan ko‟rinish; 5-pastdan ko‟rinish; 6-orqadan ko‟rinish 
 

---

46 
30-shakl. O‟zaro perpendikulyar bo‟lgan uchta tekislikka proyeksiyalashning 
amerikacha sistemasi 
 
 
31-shakl. Amerikacha tasvirlash sistemasida aksonometrik proyeksiyalar 
 

---

47 
 
32-shakl. Buyumning bosh ko‟rinishi va boshqa asosiy ko‟rinishlarining 
chizmalari 
Birinchi burchak metodi asosiy hisoblanadi. Shuning uchun keyingi 
o‟rganadigan materiallarimiz shu metod bo‟yicha bo‟ladi. 
Buyumning shakli va o‟lchamlari haqida eng to‟liq tasavvur hosil qiladigan 
tasvir