Urganch davlat universiteti bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti «biotexnologiya»

 
Bacillus thuringiensis 
ning hamma kirsatilgan sifatlari uni isimliklarni 
zararli xashoratlardan saqlash vositasi sifatida birinchi iringa chiqardi. 
Entomopatogen bakteriyalarda virulentlik va ferment faolligining bog‘liqligi va 
shtammning yuqori virulentlikka ega bilishida S-fosfalipaza fermenti alohida irin 
tutishi aniqlangan. 
 
Bac.thuringiensis 
bakteriyasining maxsus S fosfalipaza bilan patogenlik 
xususiyati orasidagi bog‘liqligi irganilgan va S-fosfolipaza 
Bac.thuringiensis 
bakteriyalarining entomotsid ta’sirida asosiy faktor hisoblanadi degan xulosaga 
kelingan. Bu haqda Bolgariyalik olimlar A.Ivanov va boshqalar (1990) iz 
tadqiqotlarida 
Bac. thuringiensis 
bakteriyalarining S-fosfolipaza ajratishi, uning 
spetsifik xususiyati va n-nitrofenil-fosforilxolinni gidrolizlashi va entomopatogen 
xususiyati tig‘risida ma’lumot berishgan. 
Υ−
ekzotoksin- b
u toksinning tabiati hozirgacha tiliq aniqlanmagan. Bu toksin 
entomocidus 
kulturasida uchraydi (
Bac.thuringiensis 
VI serotip).
 
Kristall oqsilli 
δ−
endotoksin
 
− yoki juft sporali kristalli endotoksin 
bakteriyaning spora hosil qilish jarayonida hujayraning bir qismida spora 
shakllangandan sing hosil biladi, hosil bilgan kristall tig‘ri sakkiz qirrali kirinishga 
ega biladi. Kristallarni sintez qilish kulturaning statsionar fazasida taxminan uch soat 
davomida kechadi. 

---

10.1-rasm.
Bacillus thuringiensis 
entomopatogen bakteriyasi hosil qiladigan spora 
(s) - kristallari (c) shakllari (N.A.Xijamshukurov, 2002 y) 
Hujayrada turli kirinishdagi bir nechta kristallar hosil bilishi mumkin 
(to’g‘ri bipiramidal, rombsimon, kubsimondan ovalsimongacha). Ularning 
o’lchamlari 0,5×1,3 dan 1×3,5 mkm gacha va hattoki submikroskopik 
ko’rinishigacha kichrayishi mumkin. Ular organik eritmalarda erimaydi, biroq 
sporadan ajralishi mumkin, pH ko’rsatkichi yuqori ishqoriy (pH−11,5 dan yuqori) 
sharoitda yaxshi eriydi va qaytaruvchi ishqoriy bufer ishtirokida (pH 7,9−9,5) 
ularning erish darajasi ortadi. Kristallar 100
o
C haroratda 30−40 minut qizdirilganda 
izining zaharlilik xususiyatini yo’qotadi. 
Dunyoda ushbu preparatlarni ishlab chiqarishning 20 ga yaqin sanoat 
shakllari yaratilgan, bularni hammasining asosida