Urdu maxsus sirtqi bo’limi Maktabgacha ta’lim yo’nalishining

Tuzuvchi: I.R.Avazmetova

Javoblar

1.Turli yosh guruh bolalarini tabiat bilan tanishtirish mazmuni.

Turli yosh guruhlаridаgi bоlаlаrni tаbiаt bilаn tаnishtirishgа bаg’ishlаngаn bilimlаrning strukturаsi bоlаlаr MTMsidаgi u yoki bu yosh guruhidаgi ishning mаzmuni vа tаshkil etilishining o’zigа xоsligini аks ettirаdi. Chunоnchi, kichik yosh guruhlаrdаgi mаshg’ulоtlаr ro’yxаtigа bоlаlаr muаssаsа-sining uchаstkаsi, uning yaqinigа jоylаshgаn istirоhаt bоg’i, xiyobоn bo’ylаb ma’lum mаqsаddа qilinаdigаn sаyrlаr hаm kiritilgаn. Bulаr MTM bоlаlаridаn unchа ko’p jismоniy hаrаkаtlаrni tаlаb qilmаydi. Ma’lum mаqsаdgа yo’nаltirilgаn sаyrlаrning bilish mаzmuni hаm hаjmi jixаtidаn unchа kаt-tа emаs. Birоq undа hаm bоlаlаr tаbiаt bilаn tаnishаdilаr. Shungа ko’rа ma’lum mаqsаdgа muvоfiq uyushtirilgаn sаyrlаr kichkintоylаrni ekskursiyalаrdа ishtirоk etishgа tаyyorlаydi. O’rtа guruhdаn bоshlаb.ekskursiyalаr mаshg’ulоt turlаridаn birigа аylаnаdi, mаqsаdli sаyrlаr esа kundаlik ishni tаshkil etish fоrmаlаridаn biri bo’lib qоlаdi.

Bоlаlаrni tаbiаt bilаn tаnishtirish mеtоdikаsi MTM shаrоitidа xilmа-xil bo’lib, bundа bоlаlаrning yosh xususiyatlаri, tаbiаt hаqidаgi tushunchаsi hisоbgа оlinib, elеmеntаr tushunchаlаrdаn tоrtib (kichik guruhlаr), eng murаkkаb tаbiаt hаqidаgi tushunchаlаrni vа tаbiаtdа bo’lаdigаn vоqеа-hоdisаlаrni (mаktаbgа tаyyorlоv guruhi) bilib оlishgа o’rgаtаdi.

Xulоsа qilib аytgаndа, mаktаbgаchа ta’lim muаssаsаlаridа bоlаlаrni tаbiаt bilаn tаnishtirish mеtоdikаsining аnа shundаy o’zigа xоs fоrmа vа usullаri bilаn biz chеgаrаlаnmаsligimiz kеrаk. Mаvjud mеtоd vа fоrmаlаrni o’zgаrtirish, yangi-yangi mеtоd vа fоrmаlаrni tоpish, hаyot tаjribаlаrini umumlаshtirib hаr bir tаrbiyachi o’zining yashаydigаn muhiti, shаrоitigа mоs usullаrni tоpib tаrbiyalаmоqlаri kеrаk. Hаr bir tаrbiyachi ijоdiy izlаnuvchаn, kuzаtuvchаn vа hаyotdаn ilhоm оlаdigаn kishi bo’lmоg’i kеrаk.

2.Kuzatish - tabiat jismlari va hodisalarning tabiiy sharoitlarda maqsadga yo’nalgan va bevosita shu hodisalarning borishiga aralashmagan holda sezgilar bilan qabul qilib olishdir. Kuzatish murakkab bilish faoliyati bo’lib, bunda idrok, tafakkur va nutq ishtirok etib, barqaror diqqat talab etiladi. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda doimiy kuzatishlar olib borish ularning mantiqiy fikr yuritishi va nutqini o’stirishda g’oyat katta ahamiyatga egadir. Bu haqda K.D. Ushinskiy shunday deydi: «Haqiqiy insoniy, aqliy nutq to’g’ri mantiqiy fikr yuritishdan iboratdir, to’g’ri mantiqiy fikr yuritish esa, biz ko’rsatgandek, boshqa biror narsadan emas, haqiqiy va aniq kuzatishlardan kelib chiqadi». Bolalarni tabiatdagi narsa va hodisalar bilan ma’lum bir tartibda tanishtirib borilsa, ularda diqqat va kuzatuvchanlik, tabiatga qiziqish, undagi hodisalarni bilishga intilish kuchayib boradi. Kuzata bilish - juda muhim xususiyat bo’lib, bunda bolada to’g’ri yoza bilish, og’zaki nutq malakalari rivojlanadi. Bolalarni hodisa va narsalarni maqsadga muvofiq holda o’zlashtira olishga va ularning eng muhimlarini ajrata olishga o’rgatish zarur. Tarbiyachi kuzatish ishlarini olib borishda narsa va hodisalar o’rtasidagi aloqa va sabablarning bog’lanishlarini ilg’ab olishni bolalarga o’rgatishi kerak. Kuzatishlar davomiyligi va xarakteri bo’yicha qisqa muddatli va uzoq muddatli bo’lishi mumkin. O’simlik va hayvonlarning o’sishi hamda rivojlanishi, tabiatdagi mavsumiy o’zgarishlar haqidagi bilimlarning jamg’arilishi uchun kuzatishning ancha murakkabroq turi - uzoq muddatli kuzatishlardan foydalaniladi. Bunda bolalarning obyektning kuzatilayotgan holatini ilgarigisi bilan qiyoslashlariga to’g’ri keladi. Kuzatish narsalarning ayrim belgilariga qarab holatlarini aniqlash (masalan, gulning bargiga qarab uni sug’orish, akvariumdagi suvning holatiga qarab suvni almashtirish, yoki qordagi izga qarab qaysi qushning izi ekanligi, mevalarning pishgan yoki xomligini rangiga qarab ajratish) maqsadida ham tashkil etiladi. Kuzatishning bu turi bolalarda tabiat hodisalarini analiz qilish, ayrim ma’lumotlarni qiyoslash, soddaroq xulosalar chiqarish ko’nikmalarining hosil bo’lishiga yordam beradi. Solishtirma va uzoq muddatli kuzatishlar mazmuniga ko’ra murakkab bo’lganligi sababli, maktabgacha ta’lim, o’rta, katta hamda maktabga tayyorlov guruhlarida foydalaniladi. Bu kuzatuvlar davomida bolalarda analiz qilish, qiyoslash, xulosalar chiqarish jarayoni takomillashadi. Kuzatishlar mazmuniga va tarbiyachining o’z oldiga qo’ygan maqsadiga ko’ra o’simlik va hayvonlar, ob-havo hamda kattalarning tabiatdagi mehnati bilan ekskursiya, sayrlarda, shuningdek tabiat burchagidagi mashg’ulotlarda tashkil etiladi. Qisqa muddatli kuzatish jarayonida bolalar narsalarning shakli, rangi, katta-kichikligi, tuzilishi, fazoviy joylashuvisathining xarakterini farqlashni, hayvonlar bilan tanishganda esa harakat xarakteri, ularning chiqaradigan tovushlarini o’rganadilar. Bu kuzatish turiga masalan, qor yoki yomg’ir yog’ishi, kamalakning hosil bo’lishi kabi holatlar kiradi. Barcha hollarda kuzatish bolalarning yuksak aqliy faoliyatini rivojlantirishi, ularni fikrlashga, berilgan savollarga javob topishga undashi, shuningdek, ulardagi qiziqishlarni rivojlantirishi va tabiatga ehtiyotkorona munosabatda bo’lishni tarbiyalashi lozim. Tarbiyachining kuzatishga tayyorlanishi. Kuzatishni tashkil etishda obyekt tanlash katta ahamiyatga ega. Tanlangan obyekt yaxshi holatda bo’lishi kerak, ya’ni o’simlik so’limagan, navlari o’ralmagan, hayvon qo’lga o’rgatilgan, sog’lom, bolalardan cho’chimaydigan bo’lishi zarur. Kuzatish tabiat burchagida bo’lsa, obyekt yaxshi yoritilgan bo’lishi, unga yaqinlashish qulay bo’lishi uchun yorug’lik yon tomondan tushib turishi lozim.

3.Tabiat bilan tanishtirish shakllari:mashg’ulot,ekskursiya,sayr va ularning turlari,o’tkazish metodikasi.

Maktabgacha ta’lim muassasalarida tabiat bilan tanishtirish xilma-xil shakllarda: mashg’ulotlarda, ekskursiyalarda, sayrda, tabiat burchagidagi va yer maydonchasidagi mehnatlarda amalga oshiriladi. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish mashg’ulotlari bilimlarni bolalarning imkoniyati hamda tabiatning xususiyatlarini nazarda tutgan holda shakllantirish imkonini beradi. Tarbiyachi rahbarligida o’tadigan mashg’ulotlarda bolalarda dastur talablariga muvofiq elementar bilimlar shakllanadi, asosiy bilish jarayonlari va bolalarning qobiliyatlari ma’lum bir tartibda rivojlantiriladi. Kundalik hayotda kuzatish, o’yin, mehnat vaqtida bolalarning shaxsiy bilimlari yig’ilib boradi. Mashg’ulotlar ularga aniqlash va tizimlashtirish imkonini beradi. Bolalarni mashg’ulotlarda o’qitish turli metodlarda amalga oshiriladi. Metod mashg’ulot turi, uning asosiy maqsadiga ko’ra tanlanadi. Mashg’ulotlarning ba’zi turlarida boshlang’ich bilimlar shakllantiriladi. Shu maqsadda tarbiyachi kuzatish, rasmlarni ko’rish, badiiy asarlarni o’qish, hikoya, diafilm va kinofilmlarni ko’rsatishdan foydalanadi. Boshqa mashg’ulotlarda esa bilimlar kengaytiriladi va chuqurlashtiriladi. Aytib o’tilgan metodlardan tashqari bu mashg’ulotlarda bolalarning tabiatdagi mehnatidan ham foydalaniladi. Uchinchi turdagi mashg’ulotlarning asosiy vazifasi - bilimlarni umumlashtirish hamda bir tizimga solishdir. Shuning uchun suhbatlar, didaktik o’yinlar, umumlashtiruvchi kuzatishlardan foydalaniladi. Bolalar egallagan bilimlarini mehnat va o’yinlarda amalda qo’llaydilar. Mashg’ulotlar kichik va o’rta yosh guruhlarda bir oyda 2 martadan, katta guruhlarda esa haftada 1 martadan o’tkaziladi. Mashg’ulotda olingan bilimlarni mustahkamlash maqsadida o’rta guruhdan boshlab, ekskursiyalar va boshqa guruhlarda maqsadli sayrlar tashkil etiladi.

5. 1. Kuzatish va uning turlari.

A)*uzoq muddatli, qisqa muddatli,

B)solishtirmaepizodik, tabiiy kuzatish

C)obyektiv, subyektiv laboratoriya,

D)qisqa muddatli

2. Tarqatma materiallardan foydalanib kuzatish qaysi guruhdan

boshlab о‘tkaziladi.

A)*о‘rta guruhdan boshlab

B)kichik guruhdan boshlab

C)tayyorlov guruhdan boshlab

D)katta guruhdan boshlab

3. Didaktik o`yinlarga qaysilar kiradi?

A)*«Ajoyib xaltacha», «Mazasidan top»stol о‘yini

B)«shoxchada kimning bolalari»

C)Tabiatga oid bо‘lgan barcha о‘yinlar

D)rasm kо‘rsatish, rasmlarga qarab topish

4. Tabiatga oid hikoya, suhbat, qaysi metodga ta’luqli?

A)*og`zaki metodga

B)amaliy metodga

C)kuzatish metodi

D)Og`zaki nutq metodi

5. Ekskursiya turlari

A)*tabiatshunoslik va qishloq xо‘jalik

B)Dalaga,paxta maydonlariga

C)hayvonot bogiga,mevazorga.

D)qishloq xо‘jaligi va dala maydonlariga