Уразбаев е sport formasi va uning qonuni

+o`llanish usullariga ko`ra: 
-tahliliy 
testlar 
(alohida 
ruhiy 
jarayonlar, 
sifatlar, 
funktsional 
ko`rsatkichlarni baholash uchun); 
-sintez testlari (xususiyatlar bloklariga yo`naltiriladi); 
-kompleks 
usuliyatlar 
(faoliyatning 
muhim 
tarkibiy 
qismlarini 
modellovchi); 
-muddati uzaytirilgan usuliyatlar (ko`p marotaba testlash, jumladan, turli 
omillar ta`siri, o`rgatish va mashg`ulotlar, moslashish davridan keyin). Sportchi 
shaxsi 3 asosiy jihatiga ko`ra tashxislanadi: shaxsga doir jarayonlar, shaxsning 
holati va xususiyatlari, ko`nikma hamda malakalarga o`rgatish tomonidan taxminiy 
hisoblanadigan sport faoliyati, sport mahoratini oshirish bo`yicha mashg`ulotlar 
faoliyati hamda barcha turdagi sport faoliyatlarining mag`zi sanaladigan musobaqa 
faoliyati. 
O`zaro ta`sirlar, avvalo, shaxslararo nuqtai nazaridan o`rganiladi. Mavjud 
usuliyatlar o`quvchi-sportchi bilan uning treneri, bir sport jamoasi a`zolari, 
shuningdek, musobaqalar sharoitida raqiblar orasidagi o`zaro ta`sirni o`rganishga 
qaratilgan. 
Shunday qilib, qayd etilgan ruhiy-tashxislash usuliyatlarining yo`nalishi, 
tadqiqot sohasi sportchi shaxsining barcha asosiy jihatlarini qamrab oladi. Mazkur 
usuliyatlardan foydalangan holda uning mashg`ulot hamda musobaqa faoliyatini 
muvaffaqiyat bilan bajarishga ruhiy jihatdan tayyorligini, treneri yoki sport 
jamoasidagi sheriklari bilan o`zaro munosabatlarini baholash, alohida o`quv-
tarbiya usullarini o`z o`rnida samarali qo`llash mumkin bo`ladi. 

---

 
35 
Sport treneri, jismoniy tarbiya bo`yicha mutaxassis o`qituvchi o`z 
shogirdlarida jismoniy mashqlar bilan shug`ullanishga ehtiyojning qanchalik 
yorqin ifodalangani, bu ehtiyojning ahloqiy «bo`yog`i», tarbiyalanuvchilarning 
ma`naviy qadriyatlarga, sport madaniyati talablariga munosabati, ularda 
jamoachilik hissining rivojlanishi, xudbinlikning namoyon bo`lishi va boshqalar 
to`g`risida ma`lumotga ega bo`la oladi. Mazkur sifatlar, ularning rivojlanish 
xususiyatlari, sportchi yoki o`quvchi tabiatida ularning shakllanishi to`g`risidagi 
axborotlarga tayanib, murabbiy o`z ishini maqsadga yanada muvofiqroq, ilmiy 
asosda tashkil etadi. 
Ruhiy tashxislashga doir ko`rsatilgan axborotlar jamoani yig`ishda ham 
yordam berishi mumkin, tegishli holatlarda esa - sportchilarni mas`uliyatli 
musobaqalarda ishtirok etish uchun saralash chog`ida e`tiborga olinishi shart. 
Terma jamoalarga sportchilarni saralab olish ularning musobaqalarga 
tayyorgarligi darajasini baholash maqsadida MMPI, ChXT, Kettell so`roqnomalari 
asosida aniqlanadigan shaxsiy belgilari, hissiy barqarorlik, shaxsga oid yoki 
vaziyatga bog`liq xavotirlanish to`g`risidagi testlar yordamida olinadigan 
ma`lumotlar ko`rib chiqilishi hamda tahlil etilishi kerak. Xuddi shu 
ma`lumotlardan trenerlar va maktab o`qituvchilari tarbiyaning eng samarador 
vosita-yu usullarini, turli tarbiyaviy muammolarning aniq maqsadga qaratilgan 
echimlarini topish yo`lida foydalanishlari lozim. 
Ruhiyatga xos xususiyatlar, temperament belgilarining to`g`ri baholanishi 
pedagoglarga o`quv-tarbiya ishlarini rejalashtirish uchun zarur bo`lgan muhim 
ruhiy-tashxislash ma`lumotlarini beradiki, bunda quyida ta`riflanganidek 
vaziyatlarni ham hisobga olish mumkin bo`ladi. Deylik, asab tizimi bo`sh kishilar 
ularga munosabatda sal keskinlikka yo`l qo`yilsa, bunga javoban himoya-saqlanish 
reaktsiyasini namoyish etadilar, natijada, ularning bajarayotgan faoliyati, jumladan, 
mashg`ulotalar va ayniqsa, musobaqalar jarayonidagi harakatlari samaradorligi 
pasayib ketadi. Lekin ikkinchi tomondan, bunday kishilar nihoyatda sezgir bo`lib, 

---