Uo‘K: 62(075) kbk

5.4-rasm. Yoy bilan dastaki payvandlash uchun chulg‘amlari suriladi- gan transformator.
1 – birlamchi o‘ram; 2 – ikkilamchi o‘ram; 3 – vintning harakatdagi gaykasi; 4 – vertikal vint tasmali rezbasi bilan; 5 – korpus qopqog‘i; 6 – rim bolt; 7 – tokni rostlash dastagi; 8 – berk magnit o‘tkazgich (o‘zak); 9 – dasta; 10 – payvandlash zanjiri kabellarini ulash uchun zajim; 11 – korpus; 12 – sovitish uchun jaluzilar


5.1-jadval
Payvandlash transformatorlarining texnik tavsifi

Ta’minlash manbayi­ ning turi	Kuchlanishi, V		Payvandlash toki kuchi, A		UDE, %	Talab qiladigan quvvati, kV.A
	U1	^Us.y.u	^Inom	Rostlash diapazoni
Suriladigan chulg‘amli transformatorlar
TД–10	220	65	50	30...50	20	2,1
TД–304	220;380	61...79	300	60...385	60	19,4
TД–504	220;380	59...73	500	100...560	50	26,6
TСK–300	380	63	300	110...385	65	20
TСK–500	380	60	500	165...560	65	32
Flus ostida payvandlash uchun transformatorlar
TДФ–1001	220;380	68...71	1000	400...1200	100	82
TДФ–1601	380	75...105	1600	600...1800	100	182
TДФ–2001	380	68...79	2000	800...2200	65	170

Keyingisi energetik ko‘rsatkichlarini yaxshilash uchun birlam­ chi chulg‘amga kondensatorlar parallel ulanganligi bilan oldingi- sidan farq qiladi.
Chulg‘amlari suriladigan transformatorlar ko‘pincha yoy bi­ lan dastaki payvandlash uchun qo‘llanadi. Bulardan tashqari so­ chilma oqimini va payvandlash tokining magnit shuntini burab
– o‘zakning o‘rtadagi harakatlanuvchi zvenosini burab (CÒØ markali transformatorlar) o‘zgartiradilar, shuningdek, kichik gabaritli ÒÄÏ, ÒCÏ, ÀÄÇ rusumli transformatorlarni qo‘llay­ dilar, bularda tokni ikkilamchi chulg‘am seksiyalarini qayta ulash bilan yoki qo‘shimcha chulg‘amlar yordamida rostlanadilar.
Flus qatlami ostida suyuqlana- digan elektrod bilan avtomatik va yarim avtomatik payvandlash uchun ÒÄÔ rusumli maxsus transformatorlar ishlab chiqari­ ladi (5.5-rasmga va jadvalga qa­ rang).
Flus ostida payvandlashni kat­ taroq tokda olib boradilar, shu- ning uchun yoy turg‘un yonadi

5.5-rasm. Flus qatlami ostida yoy bilan payvandlash uchun ÒÄÔ transformatori.
va yoyni VATning o‘sib boradigan shoxobchasida chok sifatli shakl- lanadi (5.6-rasm, 3 va 4-egri chiziqlar). Demak, transforma­ torning tashqi VAT sekin pasaya- digan bo‘lishi lozim (2-egri

U, B
80


0
¹ 2 ⁴

3

A
_A1
2
^{I1 500} I, A
I₂
chiziq). VAT ning qiyaligini kattalashtirish payvandlash toki qiymatining kamayishiga olib keladi, bunda payvand­ lash jarayoni turg‘un bo‘lishi mumkin, chunki yoyning tavsifi manbaning VAT bilan A₁ va A₂ nuqtalarida kesishi-

5.6-rasm. Ta’minlash manbalar-
ining volt-amper tavsifi (1 va 2) va flus ostida payvandlash turida uzunlikdagi (3 va 4) payvandlash yoyining tavsifi.
shi chap tomonga suriladi.
TÄÔ transformatorining sekin pasayadigan VATni chulg‘amli 4 (5.7-rasm) elek­

tromagnit shunti 3 yordamida olinadigan, rostlanadigan alohi­ da tok manbayidan ta’minlanadi. Shunt 3 po‘lat plastinkalaridan yig‘ilgan va transformator o‘zagi 1 ning ichida qo‘zg‘almas qilib o‘rnatilgan. O‘zakda har biri ikkita g‘altakdan iborat bo‘lgan bir­ lamchi 2 va ikkilamchi 5 chulg‘amlar o‘rnatilgan. Chulg‘amlar o‘zakda qo‘zg‘almaydigan qilib mahkamlangan va joylashtirilgan, natijada kattalashtirilgan sochilma oqim F_s olinadi.


5.7-rasm. Elektromagnit shuntli transformatorning chizmasi: 1 – o‘zak, 2 – birlamchi chulg‘am, 3 – shunt; 4 – chulg‘amlar, 5 – ikkilamchi chulg‘am.

Salt yurish rejimida birlamchi chulg‘ami 2 380 V li tarmoq kuchlanishiga ulanadi. Payvandlash konturi ochiq, unda tok yo‘q, salt yurish kuchlanishi U_syu80 V bo‘ladi. Transformator U_syu

=(1,5...3,0) U_d shartidan kelib chiqib hisoblanadi. Yuklama re­ jimida, yoy yonganda transformatorning ikkilamchi chulg‘ami 5, payvandlash simlari va yoydan iborat bo‘lgan payvandlash konturi berk, undan payvandlash toki o‘tadi.
Shunt 3 chulg‘ami 4 da tok nolga teng bo‘lgan asosiy magnit oqimi F_t ning ko‘p qismi va sochilma oqim F_s shuntning mag­ nit o‘tkazuvchi 3 orqali berkiladi, ikkilamchi chulg‘am 5 orqali o‘tmaydi. Bu holda payvandlash zanjirida tok eng kichkina miq- dorni tashkil etadi. Agar shunt 3 chulg‘amida tok oshirilsa, F_s oqimi kamayadi, F_t oqimi kattalashadi va payvandlash toki osha­ di. Shunt chulg‘amida tok maksimal bo‘lganda F_s=0; F_t= F_{t max} va payvandlash toki ham maksimal.
Hozirgi zamon payvandlash transformatorlarida shunt chulg‘amida, demak payvandlash tokini boshqarish juda tekis va tashqi po‘latdan distansion ravishda amalga oshiriladi. Qisqa tutashish rejimida payvandlash zanjiri elektrod va buyum orqali
berkiladi. Flus qatlami ostida yoy bilan payvandlash uchun qisqa tutashish toki I_qt =(1,3–1,5)I_d.
Bu shart ÒÄÔ markali transformatorlarning barcha konstruksi­
yalarida bajariladi. Bu transformatorlarning texnik tavsiflari yax­ shi (5.1-jadvalga qarang) lekin ular katta aktiv materiallar sarfini talab qiladi (shunt o‘zagiga transformator temiri va chulg‘amlari uchun mis) demak, ularning massalari katta bo‘ladi.
Talab etilgan rejim bo‘yicha ishlash uchun payvandlash trans­ formatorini rostlash.

Payvandlash transformatorini ishchi rejimga rostlash uchun quyidagilarni bajarish kerak bo‘ladi:

• 
  kerak bo‘lgan kuchlanishni olish uchun transformatorni ta’minlash manbasiga ulash kerak bo‘ladi;
  
• 
  payvandlash transformatori o‘chirilgan holatida yoki uning salt yurish rejimida bo‘lganida uni texnik pasportda berilishi bo‘yi­ cha yoy kuchlanishini va payvandlash tokini rostlashimiz zarur;
  
• 
  payvandlash transformatorini ishga tushirish;
  
• 
  yoyli dastakli payvandlash uchun kerak bo‘ladigan payvand­ lash tokini tok ko‘rsatkich moslamasining dastagi yordamida payvandlash tokini rostlash.