Uo‘K: 53(072) kbk

7.35. Shuntlovchi uzgich 
(
tortuvchi nimstansiya
)
(Sh.u.) - 
Шунтирующий выключатель
тяговой подстанции
– 
Shunt switch
of 
traction power
- avariya rejimida elektr uskunasini himoya qiluvchi 
kommutatsion yuqori kuchlanishli apparat. Tortuvchi nimstansiyalarda 
bo‘ylama sig‘imli kompensatsiyaning kondensatorlar batareyasi o‘ta 
kuchlanishdan razryadniklar va Sh.u.lar yordamida himoya qilinadi. Bunda 

---

387
Sh.u.lar elektr tortish yuklamalari ulangan holatda bo‘ylama sig‘imli 
kompensatsiya qurilmalarida ta’mirlash va taftish ishlarini bajarish paytida 
tezkor apparat sifatida ham ishlatiladi. Tayanch tortuvchi nimstansiyadagi 
110 yoki 220 kV kuchlanishli taqsimlash qurilmasining aylanib o‘tuvchi 
uzgichi va 27,5 kV kuchlanishli o‘zgaruvchan tok nimstansiyasi taqsimlash 
qurilmasidagi zahira uzgichi Sh.u. vazifasini bajaradi.

---

388
8-BOB. NOTORTUVCHI ISTE’MOLCHILAR ELEKTR TA’MINOTI 
8.1. Avtoblokirovka elektr uzatish liniyasi 
(A.e.u.l.)
- Линия 
электропередачи автоблокировки 
– 
Power line self-locking -
t.y. 
tizimidagi avtomatika, telemexanika va aloqa vositalarining asosiy elektr 
ta’minoti uchun kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‘lgan uch fazali elektr 
uzatish liniyasi bo‘lib, u avtoblokirovka elektr uzatish liniyalari, bo‘ylama
elektr ta’minoti elektr uzatish liniyalari, “sim – relslar” tizimining elektr 
uzatish liniyalari, “ikkita sim – relslar” tizimining elektr uzatish liniyalari, 
“kontakt sim – qo‘shimcha sim – relslar” elektr uzatish liniyalari va b. elektr 
uzatish liniyalariga bo‘linadi. T
emir yo‘l liniyasi bo‘ylab quriladigan va 
avtomatik blokirovka qurilmalarini elektr energiyasi bilan ta’minlaydigan 6 -
10 kV kuchlanishli uch fazali uch simli elektr uzatish liniyasi. Har bir signal 
zanjirining qurilmasi Yu.k.a.l. simiga ulangan quvvati 
0,63 − 10 kV ∙ A
bo‘lgan va kuchlanishni 230 kV yoki 115 kV gacha pasaytirib beruvchi bir 
fazali 
transformator 
orqali 
ta’minlanadi. 
Yu.k.a.l. 
tayanchlarida 
joylashtirilgan ushbu transfotmatorlardan elektr energiya kabellar yordamida 
relelar qutisiga uzatiladi, undan esa alohida iste’molchilarga taqsimlanadi.
8.1- rasm. Yuqori kuchlanishli avtoblokirovka liniyasi sxemasi:
Tr1 – 
oshiruvchi trancformatorlar; Tr2 - uch fazali pasaytiruvchi transformatorlar; Tr3 – bir 
fazali pasaytiruvchi transformatorlar; YukU –yuqori kuchlanishli uzgichlar; TQ – 
taqsimlash qurilmalari.

---

389
Transformatorlar
A.e.u.l.
ga fazalar bir tekis yuklanishi lozimlini hisobga 
olgan holda ma’lum tartibda ulanadi. Yuqori kuchlanishli-signal 
avtoblokirovka liniyalari ham mavjud, ularning tayanchlarida bir necha juft 
signal simlari joylashtiriladi. Bundan tashqari, ikkita zanjirli 
A.e.u.l.
lar ham 
qo‘llaniladi, ularning tayanchlarida oltita yuqori kuchlanishli simlar 
o‘rnatiladi(ikkita zanjir). Bitta zanjirli 
A.e.u.l.
lar odatda elektrlashgan t.y. 
uchastkalarida, ikkita zanjirlilari esa – avtonom tortishli uchastkalarda 
qo‘llaniladi. Bunda ikkita zanjirli 
A.e.u.l.
lardan bittasi avtoblokirovka 
qurilmalarini, kontakt tarmog‘ining tashqi tomonidan tortilgan ikkinchi zanjir 
esa signalizatsiya va markaziy blokirovka qurilmalari uchun zahira manbani, 
t.y. atrofida joylashgan aholi yashovchi va xizmat ko‘rsatuvchi binolarni 
elektr energiyasi bilan ta’minlaydi. Elektrlashgan t.y. uchastkalarida ikkita 
sim-rels liniyasi (o‘zgaruvchan tokda) yoki 10 kV yuqori kuchlanishli liniya 
(o‘zgarmas tokda) zahira vazifasini bajaradi. 
A.e.u.l. 
alohida uchastkalarga - ta’minlash yelkalariga bo‘linadi, 
ularning har biri doimiy ravishda elektr ta’minoti manbai – transformator 
nimstansiyasiga ulangan bo‘ladi(8.1- rasmga qarang!). Ta’minlash yelkalari 
20-40 km uzunlikka ega. Bir fazali tok yerga ulanib qolishi aloqa liniyasi va 
avtoblokirovka rels zanjirlari ish faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, buni 
cheklash maqsadida 
A.e.u.l.
ni ta’minlash punktlari shinalariga ulash 
ko‘pchilik hollarda quvvati 63- 160 kV bo‘lgan ajratuvchi transformator 
orqali amalga oshiriladi. Bunda ta’minlash punktining 0,4 kV shinasidan 
kuchlanish ajratuvchi transformatorga beriladi, unda 6-10 kV gacha 
oshirilgan kuchlanish alohida 10 li taqsimlash qurilmalari orqali 
A.e.u.l.
ga 
uzatila.