Uo‘K: 53(072) kbk

8-BOB. NOTORTUVCHI ISTE’MOLCHILAR ELEKTR 
TA’MINOTI.
8.1. Avtoblokirovka elektr uzatish liniyasi………...…………………… 388 
8.2. Avtoblokirovka yuqori kuchlanishli liniyalarining 
Tayanchlari………….…………………………………………….. 
389 
8.3. Bo‘ylama elektr ta’minoti elektr uzatish liniyalari………………… 390 
8.4. Elektr uzatish liniyasi seksiyasi……………………………………. 391 
8.5. Elektr uzatish liniyasi tugallovchi tayanchining tortqisi…………… 391 
8.6. Elektr uzatish liniyasi uchastkasi…………………………………... 391 
8.7. Elektr uzatish liniyasining burilishida joylashgan tayanchi………... 391 
8.8. Elektr uzatish liniyasining oraliq tayanchi………………………… 391 
8.9. Elektr uzatish liniyasining tugallovchi tayanchi…………………… 392 
8.10. Havo elektr uzatish liniyasi simlarining ekvivalent oralig‘i……… 392 
8.11. “Ikkita sim – relslar” tizimining elektr uzatish liniyasi…………... 392 

---

33
8.12. Notortuvchi t.y. iste’molchilari…………………………………… 393 
8.13. Signalizatsiya, markazlash va blokirovka(SMB) yuqori 
kuchlanishli liniyasi simlarini transpozitsiyalash…….………….. 
393 
8.14. “Sim – relslar” tizimining elektr uzatish liniyasi…………………. 394 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………...
419 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

34
Temir yo‘llar – mamlakatimiz
iqtisodiyotining qon tomirlaridir. 
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi
PrezidentiIslom Karimov 
KIRISH 
1879 yilda Germaniyaning Berlin shahrida “Simens va Xalske” firmasi 
uzunligi 300 m bo‘lgan elektrlashgan temir yo‘l bo‘ylab elektrovoz 
harakatini namoyish etdi. Ushbu kun rasmiy ravishda elektr tortishning 
dunyoga kelish kuni hisoblanadi.
Harakatlanuvchi tarkibni elektr energiyasi yordamida tortish (elektr 
tortish) avtonom (elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi generatorlari 
lokomotiv-teplovozda joylashgan) tortishga nisbatan quyidagi afzalliklarga 
ega: 1) elektr energiyasini yirik elektr stansiyalarida markazlashgan tizimda 
ishlab chiqarish uning tannarxini kamaytirish va elektrotexnik qurilmalar 
foydali ish koeffitsiyentini oshirish imkonini beradi. Yuk tashish tannarxi 
elektr tortishda avtonom (teplovoz yordamida) tortishga nisbatan 1,5-2 marta 
past; 2) elektr tortishda rekuperatsiya (elektr transportining elektr tormoz 
rejimida elektr energiyasini manbaga qaytarish) imkoniyati mavjud; 3) elektr 
tortishda katta quvvatdan foydalanish imkoniyati mavjud. Bu imkoniyat o‘ta 
og‘ir yukli harakat tarkiblarni nisbatan yuqori tezliklarda tortish imkoniyatini 
yaratadi; 4) elektrovozlarda generatorlar va ularning ishlashi uchun zarur 
bo‘ladigan boshqa qurilmalar bo‘lmasligi bois narxi nisbatan arzon hamda 
ishlash ishonchliligi nisbatan yuqori. Elektrovozlarda shikastlanishlar soni 
teplovozlardagiga nisbatan 3-4 barobar kam; 5) elektrovozlarda yuqori 
harorat ostida ishlovchi qismlar mavjud emasligi bois ulardan foydalanishga 
va ta’mirlashga nisbatan kamroq xarajat sarf etiladi. Elektrovozlarni 
ta’mirlash-foydalanishga teplovozlarga nisbatan 2-2,5 barobar kam mablag‘ 
sarflanadi; 6) elektrovozlar ekologik jihatdan teplovozlarga nisbatan toza 
transport vositasi hisoblanadi. Chunki, teplovozlarda yonilg‘i yonishda hosil 
bo‘ladigan zaharli gazlarni tutib qoladigan uskunalarni kerakli darajada 
o‘rnatish imkoniyati cheklangan.
Hozirgi kunda dunyo miqyosida temir yo‘llarning umumiy uzunligi 1 
mln kmga yaqin bo‘lib, ularning atigi 25 % i elektrlashgan bo‘lsa-da, undagi 
yuk tashish hajmi umumiy yuk tashishning taxminan 50 % ini tashkil etadi.

---

35
Bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi temir yo‘l liniyalarining 
umumiy uzunligi 6500 km ni tashkil etib, uning 2400 km ga 
yaqinielektrlashtirilgan. Uzunligi 344 km bo‘lgan “Toshkent - Maroqand” 
temir yo‘l liniyasi rekonstruksiya qilindi va elektrlashtirildi hamda 2011 yil 1 
sentabrdan boshlab mamlakatimiz hayotida muhim voqea - 250 km/soat 
gacha tezlik bilan harakatlanadigan yuqori tezlikli “Afrosiyob” yo‘lovchi 
tashuvchi elekt poezdi harakati yo‘lga qo‘yildi. Hozirgi kunda yo‘lovchilar 
“Toshkent - Samarqand” oralig‘idagimasofani 2 soat-u 10 minutda bosib 
o‘tmoqda. 
Uzunliklari mos ravishda 140 km va 247 km bo‘lgan “Maroqand - 
Qarshi“ va “Maroqand - Buxoro“ temir yo‘l uchastkalarii elektrlashtirilib, 
2015 yil 1 sentabrdan yuqori tezlikli yo‘lovchi tashuvchi elektr poezdlari 
“Toshkent - Samarqand - Qarshi” va “Toshkent - Samarqand - Buxoro” 
yo‘nalishlarida qatnay boshladi. 325 km uzunlikdagi “Qarshi - Termiz” temir 
yo‘l uchastkasini elektrlashtirish amalga oshirilmoqda. Mamlakatimiz 
markazini uning sharqiy qismida joylashgan Farg‘ona vodiysi bilan 
bog‘laydigan uzunligi 123 km (shundan 19,1 km tonneldan iborat) bo‘lgan
yangi elektrlashgan temir yo‘l uchastkasini qurish ishlari jadal suratlarda olib 
borilmoqda. Bundan tashqari, “Buxoro – Miskin” temir yo‘l uchastkasi 
(uzunligi 380 km)ni elektrlashtirish va “Navoiy - Uchquduq - Sulton 
Uvaystog‘ - Nukus” (uzunligi 342 km) yangi elektrlashgan temir yo‘l 
uchastkasini qurish bo‘yicha loyihalash ishlari olib borilmoqda.