Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

6. Osuriyaning ijtimoiy-siyosiy hayoti. Osuriya katta-kat-

ta hududlarni bosib olishi natijasida hududlar, shaharlarda 

savdo-hunarmandchilik, dehqonchilik va chorvachilik rivojlan-

di. Mamlakatda ko‘plab yerlar o‘zlashtirildi. Irrigatsiya va suv 

ta’minoti yaxshilandi. Bog‘dorchilik, uzumchilik va chorvachilik 

rivojlanishi uchun turtki bo‘lgan temir qurollar keng tarqal-

di. Metallurgiya, qurolsozlik sohalari yuqori darajada taraqqiy 

qiladi. Talonchilik urushlaridan olingan ko‘plab o‘ljalar va qul-

lardan Osuriya shahar va qal’alarni qurishda keng foydala-

niladi. Yangi shaharlar quriladi, jumladan, Kalxu shahri qayta 

---

154

tiklanadi. Osuriyaning yangi poytaxti «Tukulti-Ninurtu qal’asi» 

asir olingan kassit, xurrit va urartu qabilalari kuchi bilan qayta 

tiklangan. 

Osuriya jamiyatining hukmron tabaqasi harbiylar, davlat xiz-

matidagi zodagonlar, ibodatxona va savdo ahlidan iborat bo‘lib, 

ular juda katta boylik va imtiyozlarga ega bo‘lganlar va mavjud 

siyosiy hokimiyat bilan yaqin aloqada bo‘lib, uning istilochilik 

siyosatini qo‘llab-quvvatlaganlar. Osuriya jamiyatining quyi ta-

baqalarini kichik ishlab chiqaruvchi yer egalari, jamoa a’zolari 

va hunarmandlar tashkil etgan. Ular xazinaga qishloq xo‘jalik 

mahsulotlari, chorva mollari va kumush bilan soliq to‘lagan-

lar. Ijtimoiy tizimning eng pastidagi ko‘chib kelganlar, asirlar 

va qullar qaram ishchilar toifasini tashkil qilganlar. Ular ko‘p 

hollarda podsho xo‘jaligida va ayrim hollarda ibodatxonalar,  

xusu 

siy yerlarda ishlaganlar. Osuriya davlati o‘z tarixining 

so‘nggi davrida qadimgi Sharq davlatchiligining o‘ziga xos shak-

liga ega bo‘lgan. Podsho qo‘lida dunyoviy, harbiy va diniy soha-

lardagi cheklanmagan hokimiyat to‘plandi. «Podshoga hokimi-

yat muqaddas xudolar tomonidan topshirilib, xudolar homiyligi 

ostida hukmdorlar davlatni boshqaradi» tushunchasi xalq om-

masi ongiga singdirilgan edi.

Davlatni boshqarishda osur hukmdorlari qo‘shin va yax-

shi tashkil etilgan boshqaruv apparatiga tayanganlar. Osuri-

ya davlati boshqaruvida harbiy va moliya muassasalari yetak-

chi o‘rinni egallagan. Harbiy muassasa mamlakat ichida va 

bo‘ysundirilgan hududlarda «tartib»ni saqlagan. Moliya muas-

sasasi esa, davlat xazinasiga soliq va o‘lponlarni o‘z vaqti-

da to‘lovi uchun javob bergan. To‘lov va majburiyatdan faqat 

podshoning «himoya» yorliqlariga ega bo‘lganlar ozod qilingan. 

Ayrim shaharlar (Bobil, Borsippa, Sippar, Nippur, Xarran va 

Ashshur) ibodatxonalari va saroy ahllarigina bunday imtiyoz-

lardan foydalanganlar. Mil.avv. IX–VII asrlarda Osuriya davla-

ti yaxshi tashkil etilgan boshqaruv tizimiga ega bo‘lgan. Bosib 

olingan hududlarning ko‘pchiligida provinsiyalar (Osuriya, 

Kichik Osiyo ning ayrim shahar va viloyatlari, Xaldey va Oromiy 

hokimliklari) tashkil qilingan. Ular Osuriya noiblari tomoni-

dan boshqarilgan. Ba’zi hududlarda Osuriyaga xiroj to‘laydigan 

qaram hudud va podsholiklar (Finikiya shaharlari, Yahudiya, 

Moav, Edem, Tabal, Manna) saqlanib qoladi. Osuriyadan uzoq 

bo‘lgan bir qadar kuchli davlatlar o‘z mustaqilligini ma’lum da-

rajada saqlab qoladi (Lidiya, Urartu, Midiya, Elam va Shimoliy 

---

155

Arabiston yerlari). Bo‘ysundirilgan Misr alohida mavqega ega 

bo‘lgan. U 20 ta kichik hududlarga bo‘linib, ularning tepasida 

mahalliy hokimlar (podsho, nomarx, kohinlar) turganlar. Shu 

bilan birga, bo‘ysundirilgan hududlarda Osuriyaning ko‘p son-

li amaldorlar apparati va harbiy ma’muriyati qoldirilgan. Bobil 

shahri alohida boshqarilgan. Bobil podsholari rasman o‘z mus-

taqilliklarini saqlab qoldilar.