|
, bazilika, portik, za-
far arklari, me’morial kolonnalar va otliqlar haykallari bilan be-
zatildi. Ularning ichida hashamatli Trayan kolonnasi va forumi
ajralib turadi. Imperator Adrian barcha xudolar ibodatxonasi
Panteonni bunyod qildi. Ulkan gumbaz diametri 9 metr bo‘lgan
aylana teshigi bilan tugaydi. Bu teshik orqali quyosh nurlari
pastga g‘aram bo‘lib tushib, marmar polda sinib, atrofga mayin
va bir tekis yorug‘likda taraladi.
Rim hammomlari (Terma) Rim davlatining ilk davrida gigi-
yenik maqsadlarda qurilgan, keyinchalik katta hajmdagi ajo-
yib inshootlarga aylangan. Inshoot sovuq, iliq va qaynoq, bug‘
hammomlari, gimnastika zali, gimnasion, kutubxona, sayr
uchun xiyobonlar va hatto rasm galereyasidan iborat bo‘lgan.
Imperator Karakalla hammomi (terma)da bir vaqtning o‘zida
2500 kishi yuvinishi mumkin bo‘lgan. Konstantin davrida bun-
day hammomlar Rim shahrida 10 ta bo‘lgan, kirish uchun oz
haq to‘langan.
Rimliklar jamoa binolarini qurishdan oldin, ulkan tosh
akveduk – vodoprovodlarni qurdilar. Mil.avv. IV asr oxirida Ap-
pey Klavdiy o‘sha vaqtda mashhur bo‘lgan vodoprovodni o‘tka-
zib, birinchi sun’iy yo‘lni bunyod qildi. Imperiyada 372 yo‘l
bo‘lgan, yo‘lning kengligi 8 metr bo‘lib, tosh parapet har bir
cha qirimda ustunlar qo‘yilgan. Rimda 9 ta tosh ko‘prik quril-
gan. Ispaniyada imperator Trayan qurgan uzunligi 180 metr
bo‘lgan ko‘prik hozirgacha saqlanib qolgan.
Imperator Vespasian Rim shahrida milodiy 70-yilda
sun’iy ko‘l o‘rnida ulkan amfiteatrni (keyinchalik u Kolizey
deb ataldi) qurishni boshladi. Qurilishda Rim aholisining
25 % ishtirok etdi. 690-yilda qo‘zg‘olon ko‘targan Yahudiya
qo‘zg‘oloni bostirilib, Ierusalimning xazinasi Rimga olib ke-
lindi. Asir olingan 30 ming yahudiy qullikka sotildi. Impera-
tor hunarmandlar uyushmasi ko‘magida yuqori ma lakali hu-
narmandlarni qurilishga jalb qildi. Xomashyo sifatida tosh,
tuf ishlatildi. Qurilishning beshinchi yilida vulqon qumi va
581
ohak qo‘shib, sement hosil qilindi, u toshdan yengil bo‘lib,
Kolizeyning arklari ham juda yengil qurildi. Arklar
ning
birinchi qavati toshdan bo‘lib, keyingi qavatlar ohaktosh va
sementdan k’otarildi. Qizil rangli g‘isht kashf qilindi. 200
ming tonna ohak tashib kelindi, I mln dona g‘isht ishlatildi.
G‘isht zavodlari qurilib, ular tinimsiz konveyer usulida ish-
latildi. Qurilishning o‘ninchi yili imperator Vespasian vafot
etdi. Uning vorisi imperator Tit qurilishni ikki yil muddat-
da tugatdi. Ulug‘vor inshootning balandligi 50 metr bo‘lib,
80 minggacha tomoshabin kirishi mumkin edi. Amfiteatrda
tomoshabin senatorlar, suvoriylar o‘tiradigan lojalar, keyin
oddiy fuqaro uchun oxirgi yog‘och o‘rinlarda eng kambag‘al-
lar o‘tirar edi. Amfiteatrda beshta kirish yo‘li bo‘lib, har bir
kirish ma’lum bir ijtimoiy qatlamga mo‘ljallangan. Kirib joy-
lashuv yarim soat vaqtga mo‘ljallangan bo‘lib, kirish uchun
bir necha yo‘laklar qilingan edi.
Rimliklar mohir kemasozlar bo‘lganlar. Karfagenning den-
gizdagi cheksiz hukmronligi, etrusklarning dengiz raqobati-
da yengilishi rimda kemasozlikning jadal rivojlanishiga turtki
bo‘ldi. Rim shahrining o‘zida ko‘p qirrali Ostiya dengiz porti qu-
rildi. Ostiya porti verflar (kema quriladigan, ta’mirlanadigan),
doklar (port xo‘jaligi), omborlarga ega edi. Imperiya davrida
dengiz bo‘yidagi har bir shaharning o‘z flotiliyasi bor edi. Den-
giz portlari, gavanlar yaxshi jihozlangan edi. Fortifikatsiya in-
shootlari ham mustahkam bunyod qilinib, muntazam ta’mirlab
turilgan.
Boy rimliklarning hashamatli saroylari marmar kolonnalar,
san’at asarlari, mozaika, haykallar bilan bezatilgan va isit-
gichlarga ega edi. Kambag‘al fuqarolar esa ko‘p qavatli, hech
qanday qulayliklarga ega bo‘lmagan, rejasiz qurilgan uylarda
yashar edilar.
Rim san’atining eng katta yutuqlaridan biri haykal-portret-
lar edi. Yunon haykallari barkamol fuqaro obrazini yaratgan
bo‘lsa, Rim haykalida odamning o‘zi aynan ko‘rinishida bunyod
qilingan edi.
Qadimgi odatga ko‘ra, rimliklar uylarida ajdodlarining mum
niqoblarini saqlar edilar. Ilk davrda etrusklar jez haykallarni
yaratdilar. Mil.avv. I asrdan jezning o‘rniga marmar ishlatila
boshlandi. Rim haykaltaroshligining so‘nggi respublika asar-
laridan «Orator», «Togatus», «Brut» haykallari, Mariy, Pompey,
Sitseron, Kichik Katon va Sezarning byustlarini ko‘rsatish
582
mumkin. Bundan tashqari, ko‘pgina imperator va malikalar,
amaldor, sarkarda, shoir va faylasuflarning marmar byustlari
saqlanib qolgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
