Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

3. Bobil kassit sulolasi davrida. Mil.avv. 1595-yildan Bobil-

da kassit sulolasining hukmronligi boshlanib, 1155-yilgacha 

---

107

davom etdi. Bu davr «O‘rta Bobil davri» deb ataladi. Kassitlar 

Bobilning yuksak madaniyatini qabul qildilar. Kassit sulolasi 

faol tashqi siyosat yurita olmadi. Bu davrning qudratli davlat-

lari Misr, Mitanni, Xettlar podsholigi Old Osiyoda yetakchilik 

uchun raqobat qildilar, Kassit Bobili iqtisodiy-harbiy jihatdan 

zaif bo‘lib, ular bilan tenglasha olmas edi. O‘sha davr misr yo-

zuvlari Kassit Bobilining Misr qudratini tan olgani va uning 

hukmdorlariga sovg‘a-salomlar yuborgani to‘g‘risida ma’lumot 

beradi. Buria-Buriash davrida (mil.avv. XV asr oxiri) Misrning 

vaqtincha  zaiflashuvi  natijasida  Bobil  Misrga  qarshi  Mitan-

ni bilan hamkorlik qildi. Natijada Misr Mitanni bilan tinchlik 

aloqalarini o‘rnatishga majbur bo‘ldi. Bobil Mitanni davlati-

ning Sharqiy O‘rtayer dengizi qirg‘oqlari hududlariga nisbatan 

da’vosini qo‘llab-quvvatladi. Kassitlar sulolasi tashqi siyosatda 

murosachilik siyosatini olib bordi va o‘zining hukmronligini 

mustahkamlash uchun vaqti-vaqti bilan qo‘shni davlatlar bi-

lan ittifoq tuzdi. Kassitlar Misrga qarshi xettlarni qo‘llab-quv-

vatladilar. Xettlar podshosiga Buria-Buriash II ning qizi tur-

mushga uzatilib, sulolaviy nikoh bilan davlatlar o‘rtasidagi 

munosabatlar mustahkamlanadi. Kassit hukmdorlari mil.avv. 

XIII asrda xettlar bilan ittifoqlikda osuriyaliklarga qarshi urush 

olib bordi. Mil.avv. XII asr boshlarida kassit Bobili qulay xalqa-

ro vaziyatdan foydalanib, vaqtinchalik Osuriyani o‘ziga qaram 

qildi. Kassit sulolasining hokimiyati kuchsiz bo‘lib, markaziy 

davlat hokimiyatining joylarga ta’siri zaif edi. Mamlakat ichida 

davlat yerlarini oqsuyak-zodagonlarga muntazam tarqatilishi, 

ularga soliq tushumlarini berilishi xazinani bo‘shab qolishi-

ga va podsho obro‘-e’tiborining tushib ketishiga sabab bo‘ldi. 

Kassitlar davri shaharlarning o‘z-o‘zini boshqaruvi va xususiy 

mulkchilikning kuchaygan davri bo‘lgan. Bobil, Nippur va Sip-

par shaharlari ma’lum mustaqillikka ega bo‘lgan. Frot daryo-

si ning o‘ng qirg‘og‘idagi Sippar shahri yirik savdo-hunarmand-

chilik markazi bo‘lib, o‘z-o‘zini boshqarish huquqiga ega bo‘lgan 

shahar umumdavlat soliq va majburiyatlardan ozoq qilingan. 

Shamash ibodatxonasi bosh kohinni boshchiligida oqsoqol-

lar kengashi boshqargan. Ular soliq va majburiyatlardan to‘la 

ozod qilingan. Bu shaharlar o‘zlarining alohida qo‘shinlariga 

ega bo‘lgan. Shaharlar doimo o‘z hududlarida savdo va  hu-

narmandchilikni rivojlantirdilar. Natijada mamlakat iqtisodiyo-

ti gullab-yashnadi. Savdo-hunarmandchilikning rivojlanishi 

uchun qulay shart-sharoit yaratildi. 

---

108

Qishloq xo‘jaligida natural holat kuchayib, tovar ishlab-

chiqa rish kamaydi. Yirik yer egaligi mustahkamlana boshladi. 

Zodagonlar ko‘p hollarda soliq to‘lovlaridan podsho farmonlari 

bilan ozod bo‘la boshladi. Bunday farmonlar «qudurru» (Yer 

egalarining soliq va ma’muriy immunitetlari to‘g‘risidagi far-

mon) chegara toshlarida yozib qo‘yila boshlanadi.