Унсурулмаолий кайковус қ Қ О

________________________________ 
1
Герман 
Вамбери. 
Бухоро 
ёхуд 
Мовароуннаҳр 
тарихи. 
Москва, 
1924 йил, 145- бет. 
2
Латиф 
Алибек 
Озар 
Оташкада. 
«Оташкадаи 
Озар», 
Бомбай, 
1299 йил, 23-бет. 
| 7
Kitobxon.Com

---

мал ўрганди ҳамда классик араб тилида тузилган «Но- 
малар»нинг автори бўлди. Ниҳоят, у ўз атрофига маш- 
ҳур илм, адабиёт, санъат аҳлларини тўплади ва Жур- 
жонни йирик адабий марказга айлантирди. 
Машҳур ўзбек олими Абу Райҳон Беруний Райдан 
қайтиб келиб, Қобуснинг ҳузурида— Журжонда яшади 
ва Қобуснинг саройида катта ҳурматга сазовор бўлди. 
У бу ерда ўзининг бир қанча илмий асарларини ярат- 
ди ва Хоразм тинчигандан сўнг ўз юртига қайтди. 
Қобуснинг набираси Кайковус ҳам ўз замонасининг 
анча маълумотли зиёлиси эди. У ўз даврининг илмли 
кишиларидан бўлиб, музика ва табииёт илмига ғоят 
иштиёқ билан қаради. Унинг кўп илмлардан хабардор 
бўлгани авторнинг «Қобуснома» асарида яққол кўри- 
ниб туради. 
Кайковус «Қобуснома»ни яратишдан олдин ўз са- 
лафларининг асарлари билан танишди. Тоҳирийлар за- 
монасида яратилган педагогик асарларни ўқиб чиқ- 
ди. У ўз давридаги маданий шаҳарлар, мамлакатлар 
билан ҳам танишади, жумладан, Бухоро, Самарқанд 
шаҳарларига, Хоразм ўлкасига боради ва у ердаги 
олимлар билан суҳбатлашади, уларнинг илмий-педаго- 
гик ишларини ўрганади. Хусусан, Носир Хисравнинг 
таълим-тарбияга оид фикрларини ифода этувчи «Сао- 
датнома» ва «Рўшноинома» асарлари унинг диққатини 
ўзига жалб этди. 
Маълумки, ахлоқ синфий жамиятда синфий бўлади. 
Антагонистик жамиятда, бир томондан, маълум даврга 
қадар ҳоким синфнинг ахлоқи тараққий этади ва мус- 
таҳкамланади, иккинчи томондан, эзилган синфнинг 
ахлоқи ҳам ривожланиб боради. Биринчиси ҳоким та- 
бақанинг манфаатини ҳимоя қилса, иккинчиси ижти- 
моий зўравонликни, эзилган синф усидаги жабр-зулмни 
қоралайди ва ҳоким синфга қарши курашни ифода эта- 
ди. Қулчилик жамиятида қулдорлар билан қуллар ах- 
лоқи, феодализм жамиятида феодаллар билан деҳқон- 
лар ахлоқи, капитализм жамиятида буржуазия билан 
пролетариат ахлоқи доимо бир-бирига қарама-қарши 
бўлган. Ахлоқнинг бундай синфийлиги ҳақида Ф. Эн- 
гельс ўзининг «Анти-Дюринг» асарида шундай деган 
эди: «...ҳозирга қадар ҳар қандай ахлоқ назарияси 
пировард натижада жамиятнинг мавжуд иқтисодий аҳ- 
волининг маҳсули бўлиб келган, деймиз. Жамият эса 
ҳозирга қадар синфий қарама-қаршиликлар ичида ҳа-