Унсурлари билан боғлиқлиги каби масалалар ўз ифодасини топган

Академиясининг мухбир аъзоси, тарих фан-
лари доктори, профессор, 
Т. Қ . Хўжайов,
тарих фанлари доктори, профессор
Узбекистон халқ таълими вазнрлигининг дарсликларни қайта
кўриш махсус комиссияси маъқуллаган.
63. 5 
Ж 13
Жабб^рдда>;Иео.
Узбек халқи этнографияеи {М асъул муҳар- 
рйр: 
^ ^ ^ ^ и т у в ч и , Ш94.*--
320 б.
63.5
№ 390—94 •
Алишер Навоий номли 
Ў збекиетон Республтикасинииг 
Д авлат кутубхонаси 
Т ираж 4000 
К арт. т и р аж и 8000
0505000000—125 
Q. . 
© «Уқитувчи» нашриёти, 1994.
ж
353 (0 4 )- 94 
м
' а р и х — ч е т т и л и  
кутубхонаси
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ЭТНОГРАФ ИЯ ФАНИ: МОҲИЯТИ ВА
МУАММ ОЛАРИ
(муқаддима ўрнида}
\ Z
У Ж аҳонда ж уда кўп катта-кичик, турли-тум ан хал қ 
ва элатлар яш айди. Инсоният этиик ж и ҳатд ан шунча 
бой ва хилма-хилдирки, ҳозиргача Е р^курраси да қанча. 
х ал қ ва эл атл ар яш аётганлиги ф авда аниқ эмас. Ш ун- 
дай бўлса-да, олимларнинг тахминий ҳисобларига қ ара- 
ганда, ж аҳонда икки миНгдан ортйқ э л ат л ар м авж уд 
бўлиб, улар бир неча мингдан то м и лл и ар д гача етади- 
ган миллий бирликлардан йборат\]У лар қанча ва қан- 
дай ижтимоий д а р а ж а д а бўлмасин, ўз тараққи ёти да 
умумий қонуният ва қадриятлар асосида ривож ланади- 
лар.м Здатда бундай омиллар дейилганда ф анда умумий 
тил ва ҳудуд, ягона хўж алик ҳаёти, маиш ий турмуш ва 
маданият, миллий ҳис-туйғулар ва характер кабилар 
кўрсатилади. Айрим киш илар ҳатто диний эътиқоди асо- 
сидэ ҳалқ ва элатларни а ж р а т а д и л а |)^
УАлбатта, ҳар бир х ал қ ёки элат узининг м уаиян ди- 
ний тасаввурларини махсус ф алсаф а ва н азар и ял ар га 
таяниб ягона ва доно, ф ақ ат ўзига хос ҳаққЬний ва би- 
ринчи деб кўрсатиш га интиладиЛ Тарихдан м аълумки, 
баъзи ш ахслар сохта ғайриилмии таъ ли м отл ар орқали 
ўз халқи ва динини энг олий ва ю ксак д а р а ж а д а таъ- 
рифлаб, миллий иизо ва фожиали воқеаларнинг пайдо 
бўлишига сабаб бўлиб келган. Лфсуски, бундай воқеа- 
лар бизнинг ю ксак маданиятли зам он ам и зда ҳам рўй
б е £ м о қ д а а
Бундаи тасаввурларнинг пуч ва асоссиз эканлигини 
таж ри б ад а исботлаб беришга интилган айрим ш ахслар 
ҳам бўлган. Тарихий м аълум отларга 
қ а р а га н д а буюк 
аж додларим издан к атта д авл ат арбоби ва улуғ шоир 
Бобурнинг набираси, XVI асрда яш аган, аж ой и б ҳукм- 
дорлардан бири деб танилган А кбарш оҳ ғайриинсоний 
бўлса-да, ғалати бир таж ри б а ўтказган. Ж а в о ҳ а р л а л
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Неру «Ж аҳон тарихига бир назар» номли катта асари- 
д а шундай бир ривоятни к е л ти р а д ш ^ Ҳ и н д халқининг 
фаровонлиги 
учун ж у д а 
кўп куч-ғайрат 
сарф лаган, 
унинг таърифича, «ҳинд миллатчилигининг отаси» деб 
танилган улуғ подшо Акбарш оҳ ҳар хил дин ва ирҳдаги 
киш илар билан диний ва бошқа турли м авзул ар д а жид- 
дий баҳс, суҳбатлар ўтказиб келган. Б у баҳслар, одат- 
д а ,— деб 
ёзади 
Нерў,— Акбарни 
мусул.мончиликдан 
қайтариб ўз динига киритиш га интилган ғайридин ва- 
киллари ҳисобланган энг зўр 
у л а М Ш г а р н и н г
м ағлубияти 
билан тугаган ва улар ўз м ақсадига эриш а олм аганлар.
Ислом динига садоқатли Акбарш оҳ ҳиндуизм дини 
вакилига уйланиб сиёоий ф аолиятида н аф ақат миллат- 
л араро дўстлик ва биродарлик тараф дори бўлибгина 
қолмай, балки виждон эркинлиги ғоясинй ҳар томонла- 
м а ёқлаб келган. М азкур сиесатнинг тўғри эканлигини 
таж ри б ад а исботлаш м ақсадида бу мустабид ҳар хил 
х ал қ ва динга мансуб киш иларнинг энди тугилган 12 та 
ф арзандини тортиб .олнб, улар га қар аб тўрувчи гўнг 
эн агалар 
билан бирга балан д деворли қасрга . қам аб 
қўйишни буюради. Uly тари қа м аҳбуслар таш қи дунё- 
дан м утлақо аж ратилган (ҳолда 12 йил давом ида қаср 
йчида яш айдилар. Б о л ал ар 12. ёшга тўлгач, шоҳ, ҳузу- 
рига турли ирқдаги ва диндаги .машҳур олйм ва уламо- 
лар тўпланиш ади. Б у ерда ҳозир бўлганларнинг деярли 
ҳамм аси диний ҳақи қат ва миллий характер туғм а, инсон 
айниқса муайян динга мансуб она тилида гапирадиган 
. бўлиб туғнлади,- деган фиқрни ўртага таш л аган л ар . 
А кбарш оҳ бу ф икрга Қарши чиқиб, инсон камолотида 
._ дин ёки ирқ эмас, даставвал таъ ли м -тарб ая ва муайян 
муҳит ҳал қилувчи омил эканлигини айтади ва гунглар 
тарбиясида бўлган маҳбус болаларни келтиришни бую- 
ради. 12 йил мобайнида ж ам иятдан мутлақо аж ратиб 
қўйилган турли ирқ ва диндаги одамларнинг ф арзанд- 
л а р и на 
бир тилнй, 
на бир динни билгаилар. 
Улар 
қандайдир ноаниқ товуш лар чиқариб, ўз фикрини имо- 
иш оралар билан тушунтиришга ҳ ар ак ат қи лган лар.
М азкур ш аф қатсиз таж ри б а эл ат ва х ал қл ар ўрта- 
сидаги таф овут тил ва дин каби омиллар билан боғлиқ 
эмаслигини қўрсатиб берса-да, аммо ўзаро узвий ало- 
қадор тарихий бирлик хусусиятлари ҳам муҳим этник