University of geological sciences

5
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Едирилиш таъсирида деталларнинг геометрик ўлчамлари ва шакллари ўзгаради, уларнинг юзасида чизиқлар, тирналишлар ва дарзлар пайдо бўлади. Детал юзасининг хусусияти ҳам едирилиш натижасида ўзгаради. Масалан, едирилишда тобланган ёки цементлаштирилган қатлам ўз юзасининг қаттиқлигини ўзгартиради. Аксинча деталлар юзасида қотишмаларни ҳосил бўлиши юза қаттиқлигини ва мўртлигини оширади.
Физик едирилиш ўзининг содир бўлиш характерига кўра табиий ва ҳалокат (авария) ли бўлади.
Едирилиш машинанинг узоқ вақт ишлаши натижасида содир бўлса, у табиий едирилиш дейилади. Бу едирилиш ҳар қандай конструксияли машиналар учун албатта содир бўлувчи жараёндир. Машиналарга қўйиладиган техник талаблар, таъмирлаш ишлари мукаммал бажарилганда ҳам машинанинг деталлари иш жараёнида табиий едирилади. Аммо тез ўсиб борувчи едирилиш бор, бунда машина тез ишдан чиқиши мум-кин. Бундай едирилиш машинанинг вақтидан олдин шикастланишига олиб келади. Бундай едирилиш вақтдан олдин ёки авария едирилиш деб аталади.
ЕДИРИЛИШ САБАБЛАРИ
6
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Механикавий едирилиш детал юзаларининг ўзаро механик таъсири остида юз беради ва у қуйидаги турларга эга:
Коррозион-механикавий едирилиш механикавий таъсир натижасида рўй бериб, у билан бир вақтда детал материали атроф-муҳит билан ўзаро кимёвий таъсирга дучор бўлади.
Оксидланиб едирилишда, асосан, материалга кислород ёки оксид- ловчи ташқи муҳит таъсир кўрсатади, яъни кислород ёки оксидловчи ташқи муҳит детал материалини оксидлайди, сўнгра оксид плёнкалар ҳосил бўлиши натижасида едирилиш ҳосил бўлади.
Абразив-механикавий едирилиш, асосан, эркин ёки маҳкамланган қаттиқ абразив заррачаларнинг металл юзасини қириши ёки тилиб кетиши натижасида юз беради. Агар суюқлик таркибида абразив заррачалари бўлса гидроабразив едирилиш юз беради.
Чарчашдан едирилиш вақтида материалга таъсир этадиган кучлар- нинг бир неча бор қайтарилиши натижасида детал юзаси чарчайди ва аста секин ейила бошлайди.