Universitutining jizzax filiali

Asosiy tayanch tushunchalar:

Aholi daromadlari – aholining ma’lum vaqt davomida pul va natural shaklda olgan daromadlari miqdori.

Nominal daromad – aholi tomonidan pul shaklida olingan daromadlari summasi.

Ixtiyorida bo‘lgan daromad – barcha soliqlar to‘langandan keyin qolgan daromad, ya’ni shaxsiy iste’mol va jamg‘arma maqsadlarida foydalanish mumkin bo‘lgan daromad.

Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib aholi ixtiyoridagi daromadning zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy ne’matlarni sotib olishga yetadigan quvvatidir. Qisqa qilib aytganda aholi daromadining xarid quvvatidir.

Lorens egri chizig‘i – daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlashni xarakterlaydi.

Ijtimoiy to‘lovlar – kam ta’minlanganlarga pul yoki natural shaklda yordam ko‘rsatishga qaratilgan turli xil to‘lovlar.

Ijtimoiy siyosat – bu davlatning daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni iqtisodiyot qatnashchilari o‘rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf qilishga yo‘naltirilgan siyosat.
Xulosa

Aholi daromadlari – barcha aholiga tegishli pul va natural (mahsulot shaklida) tushumlar hamda ko‘rsatilgan bepul xizmatlar summasi; aholining milliy daromaddagi hissasi. Aholining jami turdagi daromadlari manbai – ish haqi, pensiya, stipendiya, nafaqalar, mu-kofot, foyda, dividend, zayom va lotereya yutug‘i, bank to‘lagan foiz puli, ko‘chmas mulkdan kelgan renta to‘lovi va ija-ra puli, sug‘urta qoplamalari va boshqalardan iborat. Bozor sharoitida Aholi daromadlarining eng katta qismi pul shakliga ega. Qishloq

aholisi o‘zining tomorqa xo‘jaligidan ham mahsulot olib daromad ko‘radi va u natural daromadga kiradi. Shuningdek, aholining yordamga muhtoj

qatlamlariga bepul mahsulot beriladi va xizmatlar ko‘rsatiladi (bepul ovqatlanish, kiyim-kechak, doridarmon, transport va kom-munal xizmati va hokazo); bular natural daromadlar hisoblanadi. Aholi daromadlari nominal va real daromadlarga bo‘linadi. Nominal daromad aholi muayyan pul summasi shaklida olgan daromad bo‘lib, inflyatsiya ta’sirida uning harid qobiliyati pasay-ishi mumkin. Real daromad – pul shaklidagi daromadga amalda qanday miqdorda iste’mol buyumlari va xizmatlar harid etish mumkinligini ko‘rsatadi. Aholi jon boshiga hisoblangan real daromad aholi turmush

darajasining umumlashgan va yaxlit ko‘rsatkichi hisoblanadi.Iqtisodiyotda aholi yalpi pul daro-madlaridan barcha majburiy va ixtiyoriy to‘lovlar (soliqlar, qarz puli, badallar) chegirib tashlangandan so‘ng uning qo‘liga tegadigan daromad ham muhim ahamiyatga ega. Aholi qo‘liga tegadigan daromad miqdoriga soliqlar kuchli ta’sir etadi. Rivojlangan mamlakatlarda ish haqi daromadning 2/3 qismini tashkil etadi. Agar mamlakatda xususiy

mulk ustivor, renta, aholi pul jamg‘armasi ko‘p bo‘lsa, bank to‘laydigan foiz puli salmoqli bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Aholi daromadlari tarkib jihatidan mehnatdan, tadbirkorliqdan, mulkdan olingan daromadlar va transfert (nochorlarga byudjetdan beriladigan nafaqa va yordam puli) kabi

daromadlardan shakllanadi. Transfertlar nobozor daromadi, qolganlari bozor daromadi hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida O‘zbekistondagi Aholi daromadlarida bozor tizimiga xos yangi daromad turlari (tadbirkorlik, mulk daromadi kabilar)ning ko‘payib bo-rishi kuzatiladi.Ahmadjon

O‘lmasov.

AHOLI DAROMADLARI — barcha aholiga tegishli pul va natural (mahsulot shaklida) tushumlar hamda koʻrsatilgan bepul xizmatlar summasi; aholining milliy daromaddagi hissasi. Aholining jami turdagi daromadlari manbai — ish haqi, pensiya, stipendiya, nafaqalar, mukofot, foyda, dividend, zayom va lotereya yutugʻi, bank toʻlagan foiz puli, koʻchmas mulkdan kelgan renta toʻlovi va ijara puli, sugʻurta qoplamalari va b. dan

iborat. Bozor sharoitida Aholi daromadlarining eng katta qismi pul shakliga ega. Qishloq aholisi oʻzining tomorqa xoʻjaligidan ham mahsulot

olib daromad koʻradi va u natural daromadga kiradi. Shuningdek, aholining yordamga muhtoj qatlamlariga bepul mahsulot beriladi va xizmatlar

koʻrsatiladi (bepul ovqatlanish, kiyimkechak, doridarmon, transport va kommunal xizmati va h. k.); bular natural daromadlar hisoblanadi. Aholi daromadlari nominal va real daromadlarga boʻlinadi. Nominal

daromad aholi muayyan pul summasi shaklida olgan daromad

boʻlib, inflyatsiya taʼsirida uning xarid qobiliyati pasayishi mumkin. Real daromad — pul shaklidagi daromadga amalda qanday

miqdorda isteʼmol buyumlari va xizmatlar xarid etish mumkinligini koʻrsatadi. Aholi jon boshiga hisoblangan real daromad aholi turmush darajasining umumlashgan va yaxlit koʻrsatkichi hisoblanadi.

Iqtisodiyotda aholi yalpi pul daromadlaridan barcha majburiy va ixtiyoriy toʻlovlar (soliqlar, qarz puli, badallar) chegirib tashlangandan soʻng uning qoʻliga tegadigan daromad ham muhim ahamiyatga ega. Aholi qoʻliga tegadigan daromad miqdoriga soliqlar kuchli taʼsir etadi. Rivojlangan mamlakatlarda ish haqi daromadning 2/3 qismini tashkil etadi. Agar mamlakatda xususiy mulk ustivor, renta, aholi pul jamgʻarmasi koʻp boʻlsa, bank toʻlaydigan foiz puli salmoqli boʻladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida Aholi daromadlari tarkib jihatidan mehnatdan, tadbirkorliqdan, mulkdan olingan daromadlar va transfert (nochorlarga byudjetdan

beriladigan nafaqa va yordam puli) kabi daromadlardan shakllanadi.

Transfertlar nobozor daromadi, qolganlari bozor daromadi

hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish sharoitida Oʻzbekistondagi Aholi daromadlarida bozor tizimiga xos yangi daromad turlari

(tadbirkorlik, mulk daromadi kabilar)ning koʻpayib borishi kuzatiladi.

• 
  chuqur iqtisodiy inqiroz va bozor munosabatlarining shakllanishi;
  
• 
  90-yillarning birinchi yarmidagi inflyatsiya. giperinflyatsiya shaklini kiygan;
  
• 
  ish haqini (ayniqsa, davlat sektori xodimlariga), davlat pensiyalari, nafaqalarni to'lashni kechiktirish;
  
• 
  ko'p moliyaviy va to'lov qonunbuzarliklar.
  

2000-2008 yillardagi aholining real pul daromadlari nisbatan tezroq sur'atlarda oshgan bo'lsa-da sanoat ishlab chiqarish, ammo 2008 yilda ularning darajasi hali ham 1990 yil darajasidan 18% pastligicha qoldi.

Aholining pul daromadlari quyidagi manbalar hisobidan shakllanadi:

• 
  uy xo'jaligi a'zolarining ishga qabul qilinganda mehnat shartnomalarini bajarishda olingan ish haqi, shuningdek mukofotlar, doimiy ish haqiga qo'shimchalar, ish beruvchilar tomonidan ijtimoiy va madaniy maqsadlar uchun to'lovlar: nafaqalar, transport xizmatlari uchun to'lovlar, vaucherlar va boshqalar;
  
• 
  dan daromad tadbirkorlik faoliyati foyda, dividendlar, foizlar shaklida qimmatli qog'ozlar va depozitlar: ijara, mulkni sotishdan olingan daromad va boshqalar;
  
• 
  davlat ijtimoiy to'lovlar(transferatlar) - pensiyalar, nafaqalar va byudjetdan va byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg'armalardan boshqa to'lovlar.
  

Ushbu uchta daromad manbai o'rtasidagi munosabatlar ma'lum bir oilaning ijtimoiy tarkibiga bog'liq, masalan, farzandsiz ishlaydigan er-xotin va nafaqadagi turmush o'rtog'i. Tabiiyki, ularning birinchisida asosiy daromad manbai ish haqi, ikkinchisida esa ijtimoiy nafaqalar bo‘ladi.

Oila (uy xo'jaligi) daromadlari tarkibiga yashash joyi - shahar yoki qishloq ta'sir qiladi. Rosstatning uy xo'jaliklari byudjetlarining tanlanma so'rovlari bo'yicha materiallari shuni ko'rsatadiki, shahar aholisi daromadlari

• 
  muntazam (ish haqi, ijara va boshqalar);
  
• 
  davriy (royalti, qimmatli qog'ozlardan daromad va boshqalar);
  
• 
  tasodifiy va bir martalik (sovg'alar, mulkni sotishdan tushgan daromad).
  

ga qarab ishonchlilik tushumlar daromadlarni ajratib turadi:

• 
  kafolatlangan (pensiya, davlat kreditlari bo'yicha daromadlar);
  
• 
  shartli kafolatlangan (ish haqi);
  
• 
  kafolatlanmagan (to'lovlar, komissiya).
  

Aholining daromadlarida asosiy o'rinni ish haqi (shu jumladan tadbirkorlik faoliyati) va davlat ijtimoiy to'lovlari egallaydi. Ular barcha daromadlarning 90% dan ortig'ini tashkil qiladi.

Bozor munosabatlari sharoitida davlat qonun hujjatlari yordamida va soliq mexanizmi orqali ularning darajasiga ta'sir ko'rsatadi.

Ish haqi darajasini tartibga solish maqsadida va ijtimoiy himoya ga muvofiq 1991 yil dekabr oyidan boshlab aholi soni

2000 yil 19 iyundagi "Eng kam ish haqi to'g'risida" gi 82-FZ-sonli Federal qonuni eng kam ish haqini (eng kam ish haqi) 200 rubl miqdorida belgiladi. oyiga. 1991 yildan hozirgi kungacha bo'lgan davrda eng kam ish haqi o'nlab marta o'zgarib, eng kam ish haqini inflyatsiya tufayli amortizatsiyadan himoya qilishga harakat qildi. Biroq, o'zgarishlarga qaramay, u inflyatsiya darajasidan orqada qolmoqda va rus tilining haqiqiy mazmuniga mos kelmaydi. pul birligi... 2004 yil 1 oktyabrdan boshlab eng kam ish haqi 720 rubl miqdorida belgilandi. oyiga. 2007 yil 1 sentyabrdan boshlab u 2300 rublgacha oshirildi. oyiga, 2009 yil 1 yanvardan esa 4330 rubl miqdorida taqdim etiladi.

Mazkur Qonunga muvofiq barcha mulkchilik shaklidagi korxona va tashkilotlar, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlar ishchilarni yollaganlar ishchilarga belgilangan eng kam miqdordan kam ish haqi to'lashga yo'l qo'yilmaydi.

Rossiya Federatsiyasining 2002 yilda qabul qilingan yangi Mehnat kodeksiga muvofiq, ish haqini bosqichma-bosqich oshirish kerak. yashash haqi.

"Yashash minimumi" tushunchasi 1997 yil 24 oktyabrdagi 134-FZ-sonli "O'zbekistonda yashash minimumi to'g'risida" Federal qonuni bilan kiritilgan. Rossiya Federatsiyasi”.

Yashash ish haqi - bu xarajat iste'mol savati ortiqcha majburiy to'lovlar va to'lovlar (transport, choraklik to'lov). Iste'mol savati deb ataladigan narsa oziq-ovqat mahsulotlari, nooziq-ovqat tovarlari va inson salomatligini saqlash va uning hayotini ta'minlash uchun zarur bo'lgan xizmatlarning minimal to'plamini o'z ichiga oladi.

Yashash minimumi aholining asosiy ijtimoiy-demografik guruhlari: mehnatga layoqatlilar, pensionerlar, bolalar, shuningdek, aholi jon boshiga oʻrtacha hisobda belgilanadi.

Iste’mol savati ham respublika bo‘yicha aholining uchta asosiy guruhi bo‘yicha va viloyatlar bo‘yicha kamida besh yilda bir marta kasaba uyushmalari ishtirokida olimlar va shifokorlarning tavsiyalari asosida tuziladi. Butunrossiya iste'mol savati Federal qonun bilan, mintaqaviy - Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining qonunlari bilan belgilanadi.

Aholi jon boshiga va aholi guruhlari bo'yicha butun mamlakat va mintaqalar bo'yicha yashash minimumining qiymati iste'mol savatchasi va Rosstat darajasi bo'yicha ma'lumotlar asosida aniqlanadi. iste'mol narxlari tovarlar va xizmatlar uchun va majburiy to'lovlar va yig'imlar uchun xarajatlar. O'rtacha rus ko'rsatkichlari Rossiya Federatsiyasi hukumati tomonidan, mintaqaviy - Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining ijro etuvchi organlari tomonidan belgilanadi. Barcha darajalarda yashash minimumi har chorakda chorak yakunidan keyingi oyning 30-kuniga, ya’ni 30 yanvar, 30 aprel, 30 iyul va 30 oktyabrga qadar belgilanadi.

Adabiyotlar

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil