|
IJODIY TOPSHIRIQLAR O‘QUV MOTIVLARINI SHAKLLANTIRISHNING
SAMARALI VOSITASI SIFATIDA
Hayitov Hamza Ahmadovich, BuxDUPI dotsenti
Sobirova Malikabonu Samad qizi,
BuxDUPI 1-kurs talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ijodiy topshiriqlari o‘quv motivlarini shaklllantirishning samarali
vositasi sifatida mavzusi ilmiy-nazariy tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar:
Topshiriq, kategoriya, mantiqiy yondashish, kibernetik yondashish, didaktika,
Fridman, ijodiy faoliyat, subyekt.
O‘qish-har bir insonning birlamchi vazifasi.Zero, farzandlari bilimli va shijoatli bo‘lgan yurtning
kelajagi hamisha nurli va porloq bo‘ladi.
Inson aqliy va amaliy faoliyatining barcha jabhalarida keng qo‘llanadigan xrestomatik
tushunchalardan biri topshiriq kategoriyasidir.Mehnatning ijtimoiy taqsimlanishiga muvofiq har bir kasb
2.
Nodira Adizova Bakhtiyorovna Place Names and Related Concepts Study. European Journal of
Life Safety and Stability 2022/2/24
3.
Нодира Бахтиёровна Адизова
Этимология некоторых топонимов Бухарской области
.
Барқарорлик ва етакчи тадқиқотлар онлайн илмий журнали 2022/1/29
303
egasi o‘z oldiga o‘zi mashg‘ul sohaga nos keladigan topshiriqlarni o‘yadi.Shu jihatdan qaraganda,
topshiriq jamiyatni rivojlantirishning maqsadi,usullari, vositalarini qamrab oladi.
Pedagogik tadqiqotlarda inson oldiga bajarish uchun qo‘yiladigan topshiriqlar uch guruhga
ajratiladi:ishlab chiqarishga oid topshiriqlar.Bunday vazifalarni barcha kasb egalari o‘z oldiga qo‘yadi va
bajaradi:o‘qituvchi o‘qitish,shifokor davolash,muhandis qurilishga oid topshiriqlarni hal etadi,ilmiy
xodimlar o‘z oldiga ilmiy muammolarni qo‘yadi.Maktab o‘quvchilari oldiga qo‘yiladigan topshiriqlar
o‘quv-ijodiy topshiriqlar sanaladi.
Adabiyotlarda mutaxassislar “topshiriq” tushunchasiga ta’rif berish uchun “maqsad”,
”holat”,”shakl” kabi turli kategoriyalardan foydalanishgan. “Topshiriq”tushunchasiga Ya.A.Ponomarev
“holat”,”o‘quv holati” kategoriyalaridan kelib chiqib ta’rif bergan:”subyektning xatti-harakatlarini
qanoatlantiradigan holat topshiriq sanaladi”.Boshqa bir adabiyotda topshiriq tushunchasiga kibernetik
ta’rif berilgan:topshiriq “information jarayonlarning ma’lum tizimidir”.
O‘quv materiali tarkiban bilimlar tizimi, ko‘nikma va malakalar,ijodiy faoliyat
tajribasi,munosabatlardan iborat.Ana shunday tarkibiy qismlarga ko‘ra ijodiy topshiriqlarning 4 tipini
ajratamiz:
A.
Yangi bilimlarni qayd etishga oid ijodiy topshiriqlar.Bunday topshiriqlarni bajara turib, bolalar
o‘zlari uchun yangi xulosalar chiqarishadi.
B.
Ko‘nikma va malakalarni yanada takomillashtirishga oid ijodiy topshiriqlar.Bunday topshiriqlar
vositasida o‘zlashtirgan bilimlarning doirasi yanada kengaytiriladi, malakalar takomillashtiriladi.
C.
Ijodiy faoliyat tajribasini o‘zlashtirishga oid topshiriqlar.Bu xildagi ijodiy topshiriq vositasida
bolalar yangicha faoliyat usulini egallab olishadi.
D.
Munosabatlarni shakllantirishga oid ijodiy topshiriqlar.Shunday yo‘llar bilan bolalarda o‘ziga,
o‘zgalar faoliyatiga munosabat shakllana boshlaydi.
Bola o‘z amaliy faoliyatidan o‘tgan bog‘lanishlar,faktlardan xulosa chiqaradi.J.Bruner bolalarning
bilish jarayonini tahlil qila turib,shunday yozgan edi:”Tugun to‘g‘risida tasavvur(bilim)ga ega bo‘lish
uchun uni hosil qilish va yechish ,uning obrazini ongda gavdalantirish,uni so‘z vositasida aytish lozim”.
Psixologiya
va
didaktika
sohasidagi
murakkab
muammolardan
biri,umuman
o‘quv
topshiriqlarining,bizning
holatda
ijodiy
topshiriqlarning
qurilishi,ularning
tarkibiy
qismlari
masalasidir.Maxsus adabiyotlarni o‘rganib chiqish shunday xulosaga olib keldiki,hozirgi paytda o‘quv
topshiriqlari,ijodiy topshiriqlar ,ijodiy topshiriqlarning tarkibini o‘rganishga yondashishning 3 xil
ko‘rinishi mavjud:
1.Mantiqiy yondashish
2.Kibernetik yondashish
3.Maxsus yondashish. Bu yondashishlarning har birini alohida-alohida ko‘ramiz.
I.
O‘quv topshiriqlari tarkibini o‘rganishning an’anaviy yo‘li mantiqiy yondashishdir. D.Poya,
V.V.Statkevich, A.F.Esaulov va boshqalar o‘quv topshiriqlari tarkibini o‘rganishga mantiqiy jihatdan
yondashishgan. D.Poyaning yozishicha, har qanday topshiriqning tarkibiy qismlari 3ta:no‘malum,
berilgan, shart; V.V.Statkevichning ta’kidlashicha, topshiriqlar tarkiban shart, (ma’lum) berilganlar,
izlanadiganlardir.
II.
O‘quv topshiriqlarini o‘rganishning yana bir yo‘li kibernetik yondashishdir. Bizning
kuzatishimizcha, o‘quv topshiriqlarini o‘rganishga kibernetik yondashish L.M.Fridman tadqiqotlarida
asoslangan.Uning qayd etishicha, har qanday topshiriq predmet sohasi, munosabat, talab, operatordan
iborat.
III.
Maxsus yondashish-o‘quv topshiriqlarini umumiy didaktik nuqtayi nazaridan o‘rganishni
O.Roziqov boshlab bergan edi. Uning tadqiqotlarida o‘quv topshirig‘ining 4 tarkibiy qismi-mazmun,
maqsad, funksiya va uni bajarish usuli topshiriqlarning invariantlari sifatida tahlil qilingan.O.Roziqov
topshiriqning mazmun, maqsad, funksiya va bajarish usullarini uning invariantlari shaklida ajratgan. Bu
tadqiqotchiga Sistema tushunchasidan struktura tushunchasiga o‘tish imkonini bergan.Topshiriqlarning
invariantlari ularga tavsif berishning asosiy vositalaridan sanaladi.
Ijodiy topshiriqlarni bajarish usulini hisobga olib, ularning osonligi yoki qiyinligi farqlanadi.
Ijodiy topshiriqlarning osonligi, qiyinligi-subyektiv hodisa. Agar o‘quvchi topshiriqni bajarish usulini
bilsa, bunday topshiriq oson, bajarish usulini bilmasa, bunday topshiriq qiyin topshiriq hisoblanadi.
Shunday topshiriq berilgan bo‘lsin: qanday qilib qavs ichida berilgan so‘zlarni 2 guruhga ajratib yozish
mumkin(shirin, oq, achchiq, taxir, qora, ko‘k va h.k), Bolalar bunday topshiriqning shartida berilgan usul-
guruhlashni bilmasa, uni bajarishda ma’lum qiyinchilikka duch kelishadi. Bolalarga topshiriqlarni
bajarish usullarini o‘rgatish yo‘li bilan qiyin topshiriqlar osonlashtiriladi.
304
Xulosa qilib aytganda, bugungi zamon o‘quvchisini davr talablari asosida ta’lim berish va
tarbiyalashda interfaol usullar muhim o‘rin tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
