Universitetining pedagogika instituti maktabgacha

ИНГЛИЗ АДАБИЁТИДА ШЕЪРИЙ ДРАМАНИНГ РИВОЖЛАНИШ 
БОСҚИЧЛАРИ 
Бухоро давлат университети 
Гуманитар йўналишларда чет тили кафедраси 
таянч докторанти Икрамова А.А 
Аннотация: 
Адабиёт оламида жанрларнинг ривожланиши босқичма-босқич амалга 
оширилган. Шу жумладан, инглиз адабиётида ҳам жанр ва турларнинг ривожланиш босқичлари 
турли ёзувчилар даврларида турли бўлган. Ушбу мақолада инглиз адабиётида шеърий драма 
хусусида фикр юритилган. 
Калит сўз: 
Драма, жанр, тур, наср, шеърият, дран, мусиқий драма, Элизаветта 
даври,тасаввурий ва рамзий драма. 
"Драма" атамаси грекча "дран" феълидан келиб чиққан бўлиб, ҳаракатни англатади. Бу баъзи 
ижрочиларнинг оғзаки ифодаси ва имо-ишораларига боғлиқ бўлган тасвирлаш усули. Драма беш 
минг йилдан кўпроқ вақт илгариги дастлабки босқичларидан бошлаб одатлар, анъаналар ва 
умумий ҳаётни акс эттирди. У ижтимоий муносабатларга таъсир этиш мақсадида яратилган. 
Драма адабиётшунослар, актёрлар ва драматургия билан шуғулланувчиларнинг кўпчилигининг 
фикрларини қамраб олади. У ҳаётни барча улуғворлиги ва умидсизликлари билан ифодалайди. 
Драма ижтимоий, сиёсий, диний каби турли мақсадларга эга ва у турли сабабларга кўра турли 
жамиятларга мурожаат қилади. Шеърий драма шеърият усули сифатида ўзини намоён қилади. У 
маълум вақт ва маконда мавжудлик шартини ифодалашга қаратилган. Инсон онги ўз кайфияти ва 
эҳтирослари билан ўзини насрдан кўра шеърда мақтовга сазоворроқ тарзда ифодалай олади. Элиот 
ўзининг "Шеъриятнинг ижтимоий вазифаси" (The Social Function of Poetry) танқидий мақоласида 
шундай таъкидлайди: 
"Туйғу ва ҳиссиёт ... фақат маълум бир халқ кўп асрлар давомида ўзи учун 
шакллантирган халқ тилида тўлиқ ифодаланиши мумкин, ... бу насрдан кўра кўпроқ шеъриятдир. 
Ҳиссиёт ва туйғуларни таҳлил қилиш ва аниқлаш билан боғлиқ" (“Emotion and feeling… can only 
be fully expressed in the vernacular language which a particular people has fashioned for itself 
through many generations, … it is poetry than prose, which is concerned with the analysis and 
definition of emotion and feeling”) 
1
Шеърий драма томошабинларнинг тасаввурига туртки бўлгани учун қалб овозини 
ифодалашга, қалбни тўлқинлантириб, қалбни озод қилишга қодир. Насрий драма томошабинга 
бундай таъсир кўрсатмайди. Баъзи танқидчилар драма учун оддий восита шеърият эканлигига 
ишонишади. Шеърият томошабинларни рағбатлантирадиган мусиқий таъсир билан драмани 
кучайтиради. Шеъриятнинг драматик, эпик ва лирик каби учта асосий турлари борлиги маълум. 
Бошқа ҳар қандай тур, ёки бу учаласидан олинган ёки уларга бўйсунади ёки ҳатто уларнинг 
барчасининг бирикмасидан ҳосил бўлади. Шеърий драма фақат пьесадан каттароқ ва кўпроқ 
нарсани англатади. Колеридж “Биография адабиёти” (Biographia Literaria)
2
асарида шеърий ифода 
табиати ва унинг теранлигига насрдан кўра шеъриятда яхшироқ эришиш мумкинлигини 
тасдиқлайди. Баъзи насрий асарлар шеъриятга қараганда ўзининг чуқурлиги ва ифода шиддати 
билан чекланган, чунки шеър ифодани сезиларли даражада кучайтиради. Шеърий драма ҳар 

---

447 
қандай нарсани етказиш учун етарлича мослашувчанликка эга ва насрий драмага қараганда анча 
"шаффоф". 
Инглиз шеърий драмаси қиролича Елизавета даврида гуллаб-яшнаган. Умуман олганда, 
Уитс университети жамоаси ва, хусусан, Марлоу ва Шекспир поэтик драманинг ўсиши ва 
ривожланишига ўз ҳиссаларини қўшишган. Уйғониш даврининг улкан таъсири остида Марло 
қиролича Елизабетта даври драмасини яратди, у инглиз драматургиясига шеъриятнинг ҳаётий 
руҳини ўзининг 
“Mighty line” 
("Қудратли чизиқ") драмаси орқали киритди. Устоз драматург 
Шекспир ўзининг Ҳамлет, Отелло, Макбет каби трагедиялари, "Қирол Лир" ва "Кимбелин", "Қиш 
эртаги" каби трагик-комедиялари, шеърий маҳорати билан ажралиб турадиган "Бўрон" (The 
Tempest) асари орқали поэтик драма жанри ривожига мукаммаллик бахш этди. Япониянинг Нуҳ 
драмаси, Матерлинк пьесалари, рус балет драматургияси, рамзий шоир драматурглар каби турли 
замонавий таъсирлар остида тасаввурий ва рамзий драмалар яратиш тенденцияси бошланди. 
Янги минг йилликда шеърий драмага қизиқиш қайта тикланди. Улардан баъзилари бўш 
шеър ёки иамбик пентаметрда келган ва Шекспирнинг ёзиш услубига тақлид қилинган. Йетс 
таниқли шоир ва драматург бўлиб, театрни йигирманчи аср томошабинлари учун тасаввурни озод 
1
 
Russel B. (Blaine) Nye 
The Cultural Life of the New Nation (The New American nation series), 1963. – P.303. 
2
Samuel Taylor Coleridge. Biographia Literaria. July, 2004.www.gutenberg.org 
қилиш жойига айлантириш учун шеърий драманинг тикланишидан манфаатдор эди. Йеатс шеърий 
драманинг янги назарияларини ишлаб чиқди ва унинг ижроси тезда унинг драмалари ва 
лирикасига таъсир қила бошлади. У Генрик Ибсен ва Бернард Шоу каби драматурглар томонидан 
асос солинган "реалистик" театр анъаналарини ёмон кўрарди: улар шунчаки моддий дунёга ҳаддан 
ташқари урғу беради. Бунинг ўрнига, у драматик ҳаракатга одатий урғуни, визуал ва оғзаки 
минимализм усуллари билан зиддиятни синтез қилишга интилди. 
1
Еатснинг замонавий саҳна учун 
шеърий драматургияни яратишдаги ютуғи ўзига хосдир, гарчи унинг услубини ривожлантириш 
учун кўплаб издошлари бўлмаса ҳам у ўзининг дастлабки пьесалари услубини ўзгартирди ва 
унинг идеал драматик шаклини яратиш учун Ноҳ техникаси ва услубини танлади. Йеатс барча 
томошабинларни, уларнинг дидлари ва мойилликларини қондириш қийин деб ҳисобларди, 
шунинг учун у саҳнада шеърни тушуниш ва ундан фойдаланишни рағбатлантириш учун мураккаб 
томошабинларга муҳтож бўлган аристократик драманинг янги шаклини яратди.