Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

0 ‘z о ‘yinchilaringizga to ‘pni bosh ustidan boshlab uzatish uchun
quyidagi o ‘rgatuvchi maslahatlami q o ‘llang:
—
zarba berish;
— to ‘pning peshona yoki undan balandroq h o iatd a b o ‘lishi;
— to ‘pgacha b o ig a n oraliq.
M ashqlarni bajarish tartibi alm ashtirilishi m um kin — 3, 2, 1 
yoki 0. Agar to ‘p uzatish nishon to m o n ijro etiladigan b o ‘lsa, 
u n d a 3 im koniyat uch ta variantda quyidagicha bajarilishi m um kin: 
aniq to ‘p uzatish va uzatuvchi xohlagan uchta hujum chiga uzatish 
im koniyatiga ega b o ‘ladi.
114

---

❖ 
Agar siz to ‘p uzatishni о ‘zlashtirishga mavsum boshida
ustivorlik bermasangiz, mavsumning boshqa bosqichlarida
ham (qismlarida) ustivorlik berishingiz mushkul ho'ladi.
A — 2 im koniyatli m ashq to 'p uzatuvcliini biroz h arak at- 
lanishga m ajbur qiiadi.
A — 1 im koniyatli m ashqda to ‘p uzatuvchi ju d a kam harakat- 
lanadi va to ‘pni bir variantda bajarishi m um kin b o ‘ladi.
A — 0 esa uzatuvchiga hech qanday im koniyat bcrm aydi.
T o ‘p uzatish ustida ishlash va am alda uni baholab borish eng 
yaxshi g‘oya hisoblanadi. 0 ‘yinchilar o ‘z yondashuvlarini o ‘zlari 
belgilashi m u m k in . M asalan , i 5 - o ‘y in c h i tirsa k la r yoki q o ‘! 
harakatlarini bajarayapti, agar siz to ‘pni nishonga uzatishga diqqat 
berm asangiz va m ashqlarni mavsum boshidan bajarib bonnasangiz, 
und a h ar b ir o ‘tishda 
3, 2, 1 yoki 0 raqam ini chaqirishingiz 
m um kin. Sherik bularga shaylanadi va ularni e ’tiborga oladi. 
H isobni 15 gacha ajratib, m avsum ning qolgan qism ida o ‘rtacha 
ballga ega boMish m um kin.
0 ‘rtach a 2, 3 ballgacha m ashqni bajarish o ‘tish yaxshi am alga 
oshirilganini ifodalaydi, 1, 0 ball bahosi esa z aif o ‘tish hisoblanadi. 
0 ‘zining hal qiluvchi ballini bilish ushbu usulni qayerda va qachon 
sportchilarga takom illashtirish kerakligini bilish im koniyatini ochib 
b erad i, ularga aniq m aq sad n i belgilaydi. M ash g ‘u lo tlard a va 
tu m irla rd a hal qiluvchi ballarni yozib borish foydalidir.
Bu borada o'y inchilarning kuchli va zaif tom onlarini o ‘rganish 
uchun m ashqlam ing qanday bajarilishini k o ‘rib chiqam iz. Agar 
m avsum faollashib q o ‘shim cha m u am m o lar yuzaga kelayotgan 
b o ‘lsa, uning dastlabki bosqichidayoq m ashqlarning asosiy usullari 
o kyinchilarga t o ^ n i his qilish, uning holatini bilish va o ‘ynash 
y o ila r in i am ald a bajarishga im kon y aratad i. 0 ‘y in c h ila r o ‘z 
im k o niyatlarini yaxshilashi u ch u n m ashqlarga tayyor b o lis h i, 
ularni yuksak aniqlik va tezlikda bajarishlari talab qilinadi. M aqsad 
shundan iboratki, o ‘yinchilam ing raqibga qarshi raqobatbardosh 
boMishini t a ’m inlash lozim . 0 ‘y in c h ilard a t o ‘p kiritish tu rin i 
o ‘zlashtirish im koniyati borligiga ishonch hosil qiling, chunki ular 
raqobatli bellashuvda bunday vaziyatga duch keladi; agar zarurat
115

---

bo'Isa, eng kuchii t o ‘p kirituvchilar yoki ja m o a trenerlari raqib 
sifatida bu ishni (m ashqni) am alga oshirishi m um kin.
B archa m ashqlar k o 'p m artalab takrorlanishni talab qiiadi. 
Kichik g uruhlarda birga bir m ashq o ’tkazish mavsum boshida, 
ham korlikda va jam oa b o ‘lib m ashq o'tkazish mavsum davom ida 
sam arali hisoblanadi. Lekin bu ja ray o n d a ochkolarni raqobatli 
asosda hisoblash o'y in chilarni faollashtiradi.
Yangi shug‘ullanuvchilar bilan bunday m ashqlarni q o ‘iiashda 
tr e n e r aso siy o ‘rg a tu v c h i ro ln i o ‘y n a s h i lo z im . Y ax sh iro q
tayyorlangan o ‘yinchilar boshqa o ‘yinchilarni m ashq markaziga 
jalb qilishi kerak. O ddiy m ashqlardan kom binatsion rnashqiarga 
o ‘tish, ikki va undan k o 'p harakatlarni biriktiruvchi m ashqlarni 
qo'llash zarur. Lekin bunday m ashqlarni q o ‘llash uchun tayyor- 
garlik yetarii b o iis h i kerak. 0 ‘rgatish va m ashg‘ulot jarayonida 
barcha o ‘yinchilar k o ‘plab im koniyatlarga ega b o ‘ladi. Mavsum 
o'rtasid a va m avsum dan keyingi vaqtlarda individual m ashqlardan 
foydalanish texnik m ashqlarni qoMlash im koniyatini yaratadi. Agar 
shakllantirilayotgan o ‘yin usuli sifati susayadigan b o ls a , unda 
takrorlash sonini orttirish talab qilinadi.
Tayyorgarlik davom ida o ‘yinchi o ‘zining o ‘zlashtirgan usuli 
b o ‘yicha taq d im o t o ‘tkazishi m uhim aham iyat kasb etadi.
Izchil va to ‘g ‘ri shaklda k o ‘rik o ‘tkazish doim o xatolarni bar- 
ta ra f etishga y ordam beradi. T aq dim o t o ‘tkazishda o 'y in c h ila r 
to ‘pni boshqarish im koniyatini, ular raqib uchun raqobatli ekan- 
ligini n am oyish qiiadi. K uchii ta q d im o t o ‘y in c h ilar o ‘zlarid a 
ishonch hissi yuzaga kelishiga turtki beradi. 0 ‘yinchilarda yuk- 
sak m arralarni k o ‘zlash ko'nikm asini shakllantiring.