Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Dastlabki o ‘rgatish va uning mohiyati. 
Sport malakalariga 
dastlabki o ‘rgatish jarayoni ko‘p yillik sport tayyorgarligi tizimining 
poydevori hisoblanadi. Dastlabki o'rgatish o ‘z tashkiliy, uslubiy, 
ilmiy va m oddiy-texnika nuqtayi nazaridan qanchalik puxta 
asoslangan bo‘lsa, sifatli b o ls a , shunchalik sport o ‘rinbosarlarini 
tayyorlash yo‘li qisqaroq va osonroq bo4adi. Ammo bu, albatta, 
mutaxassisning bilimiga. kasbiy ko‘nikma va malakalariga bevosita
50

---

bog'liq b o 'lad i. Shuning uchun m utaxassislarni tayyorlashga 
mo'ljallangan o'quv dasturining eng e ’tiborli va asosiy bo'lim - 
laridan biri boshlang‘ich o 'rg atish uslubiyati (texnologiyasi) 
hisoblanadi.
M usobaqa jarayonida samarali natijaga erishishning asosiy 
shart-sharoitlaridan biri — bu voleybolchining texnik tayyorgarligi, 
texnik ma'norati takom illashgan darajada bo'lishidir. Dem ak, 
o'rgatish jarayonining dastlabki va asosiy maqsadi — bu o ‘yin 
texnikasini mukammal o'zlashtirishdir.
H arakat-o'yin malakalari — to'pni uzatish, qabul qilish (hi­
moya), to ‘pni o ‘yinga kiritish, zarba berish, to'siq q o ‘yish -- 
belgilangan bosqichlarda, m a’lum uslublar va vositalar yordamida 
o ‘zlashtiriladi, mukammallashtiriladi, takomillashtiriladi. Mazkur 
jarayon pedagogik, biopsixologik va biom exanik qonuniyatlar 
asosida amalga oshiriladi.
O'rgatish jarayoni — bu pedagogik jarayon bo'lib, murabbiy- 
o'qituvchidan katta m ahorat, kasbiy tayyorgarlikni talab qiladi. 
Lekin shundav bo‘lsa-da, harakatni (o ‘yin malakasini) ijro etish 
texnikasiga o'rgatish boshqa ahamiyatli sabablarga ham bog‘liqdir: 
bolaning faolligi, m ashg'ulotlarning soni, sifati, davom etish 
muddati, yordamchi texnik uskunalar, mashg‘ulot o'tkaziladigan 
joyning shart-sharoitlari, bolaning qiziqishi, harakat «boyligi», 
tajribasi va hokazo.
Shuni ham aytish zarurki, harakat texnikasini o'zlashtirish 
muddati bolaning oilaviy sharoitiga, uning ijtimoiy va iqtisodiv 
imkoniyatiga hamda ruhiy holatiga ham bog'liqdir.
Yuqorida keltirilgan m a’lumot va o'rgatish jarayonida e’tiborga 
olinadigan omillar m a’lum uslubiy tartibda asoslangan rejalashtiruv 
hujjatlaridan joy olishi kerak. Bundan tashqari, bolaning ichki 
«sirli» imkoniyatlarini ham da mavjud omillarni aniqlash tanlov 
dasturi va mashqlari yordamida amalga oshirilishi zarur. Olingan 
natijalar o'rgatish uslublarini, bosqichlarini va texnologiyasini 
q o ilash d a tayarich omil bo ‘lib xizmat qilishi kerak.
Dastlabki o'rgatish jarayoni bir necha bosqichlarda amalga 
oshiriladi va bu bosqichlarni har biri o'ziga xos uslub va vositalami 
o ‘z ichiga oladi.
51

---

Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar o ‘yinchida jismoniy barka- 
mollik va o ‘yinchi uchun zarur b o ig a n harakat ko‘nikmalari va 
malakalarini sayqallash uchun qollaniladi.
Barcha m ashqlar o ‘z yo'nalishiga mos ravishda birlashgan 
holda mashq qilishning maxsus tayyorgarligi asosiy qismlarini 
tashkil etadi: umumiy jism oniy, maxsus jism oniy, texnik, taktik, 
o ‘yin tayyorgarligi. Har bir tayyorgarlik turida o z in in g yetakchi 
omillari borki, ular yordam ida ko'zlagan maqsadga erishiladi. 
Shu bilan birga, barcha turdagi tayyorgarliklar bir-biri bilan 
uzviy b o g liq . Misol u ch u n , agar o 'q u v ch i jism o n iy yaxshi 
tayyorlanmagan bo ‘lsa, u hujum da zarba berish texnik mashqini 
yaxshi bajara olmaydi.
Bunday holda o'quvchini jism oniy tornondan chiniqtirish, 
zarb a berish usu lin i k o ‘p m a rta ta k ro rla s h d a n k o 'ra foy- 
daliroqdir.