Университети

Маъруза 4. AРХЕОЛОГИЯ ВА ТАРМОҚ ФАНЛАР 

РЕЖА: 
1. Археология фанида тарихий фанларнинг ўрни 
2. Археология ва тарихий фанлар
 

ТАЯНЧ СЎЗЛАР ВА ИБОРАЛАР
Археология, нумизматика, антропология, тарихий география, тарихий 
этнография, этнология, гералдика, глиптика, динлар тарихи, ҳарбий санъат 
тарихи ва ҳ. к. 
 

АННОТАЦИЯ
Палеантропология ва археология. Этнография маълумотларидан 
ибтидоий давр тарихини ўрганишда фойдаланиш. Қадимги тарихни тадқиқ 
этишда лингвистика маълумотларининг ўрни. Сфрагистика, эпиграфика, 
нумизматика археология фанининг таркибий қисми сифатида.
 
 

---

127 
1. АРХЕОЛОГИЯ ФАНИДА ТАРИХИЙ ФАНЛАРНИНГ ЎРНИ 
Археология жуда кўплаб тарихий фанларни илмий манбалар билан 
таъминлайди ва уларнинг ривожланишига асос яратиб беради. Шундай 
фанлардан нумизматика, антропология, тарихий этнография, этнология, 
гералдика, глиптика, диншунослик, ҳарбий санъат тарихи ва бошқалар. Ёзма 
манбаларнинг пайдо бўлишигача бўлган давр тарихи асосан археологик 
манбалар асосида ўрганилади. Ўзбекистон тарихи мисолида айтадиган 
бўлсак, мил.ав. VI асргача бўлган давр 100 % археологик манбалар асосида 
яратилган. Ундан кейинги даврларда Аҳамоний, Эллин, Кушон, Турк 
хоқонлиги, Араблар даврини ўрганиш бўйича ҳам ёзма манбалар жуда кам ва 
археологиянинг ўрни баланддир.
Археология ва нумизматика
Нумизматика – грекча сўз бўлиб, тангашунослик, ёки тангалар тарихи 
фанидир. Археологик тадқиқотлар давомида топилган танга ёрдамида ҳар 
бир иншоотнинг қурилиш, мавжуд бўлиш ва инқирозга учраш даврлари аниқ 
саналарда аниқланади. Нумизматик манбаларни тўплаш бўйича махсус 
экспедициялар ташкил қилишнинг иложи йўқ. У юқорида таъкидлаб 

---

128 
ўтганимиздек археологик тадқиқотлар натижасида тўпланади. Тўғри, гоҳида 
халқ қўлида сақланиб қолган, деҳқончилик натижасида ерни текислаш 
давомида унинг қаърида сақланиб келинаётган тангаларга ҳам дуч келинади.
Нумизматик манбалар маданий қатламнинг ёшини аниқлашда энг 
ишончли манбадир. Тўғри, гоҳида аҳоли қўлида узоқ вақт муомалада бўлган, 
қимматбаҳо тангалар маданий қатламнинг хронологиясини адаштириши 
мумкин.