Университети

Археологик саналаш
– археологик ёдгорликларнинг ёшини аниқлаш. 
Уларнинг санаси йил, юз йиллар, минг йилларда аниқ кўрсатилиши ҳамда 
бошқа ёдгорликларга нисбатан аниқланган нисбий (илгари, сўнгги) бўлиши 
мумкин. Археологияда археологик усуллар (стратиграфик, типологик) ва 
табиий фанлар усуллари (радио-углерод усули билан саналаш ва б.) билан 
аниқланиши мумкин. 
Археологик синов
– археологик ёдгорликларни қайд этиш (археологик 
хариталар тузиш) ва қазилма ишлари олиб бориш мақсадида ўтказиладиган 
қидирув ишлари. Археологик синовда одатда ҳар бир ёдгорлик синов 
тариқасида қисман қазиб кўрилиб, унинг бунёд этилган вакти, умри, 
хусусияти каби томонлари аниқланади. 
Археология
– юнонча “архео” – қадимги, “логос” - фан, қадимшунослик — 
қадимги моддий маданият ёдгорликларига асосланиб кишилик жамияти 
ўтмишини ўрганувчи фан.
Археология ёдгорликлари
– археологик тадқикотларнинг объекти бўлиб 
хизмат қилувчи, ернинг усти ва остида сақланиб қолган қадимги иншоотлар 
ва буюмлар. Археология ёдгорликлари моддий тарихий манбалар бўлиб, 
уларни ўрганиш билан кишилик жамиятининг ўтмиши ёритилади. 
Археология ёдгорликлари кишилик тарихининг ёзма тарихгача бўлган энг 
қадимги даврини ўрганишда муҳим аҳамият касб этади. Археологик даврлар 
бўйича Археология ёдгорликлари қуйидаги турларга бўлинади: 1) тош даври 
ёдгорликлари; 2) жез даври ёдгорликлари; 3) антик давр ёдгорликлари; 4) 
қадимги мудофаа иншоотлари; 5) қадимги сув иншоотлари; 6) қадимги 
мозор-мўла ва ўралар; 7) қадимги меъморлик ёдгорликлари; 8) қадимги 

---

63 
ҳужжатлар; 9) ўрта аср шаҳар ва работларнинг харобалари; 10) заргарлик 
буюмлари ва қадимги пулларнинг хазинаси; 11) қадимги ва ўрта аср пуллари, 
турли археологик топилмалар. 
Археология харитаграфияси – 
тарихий харитаграфиянинг махсус тармоғи; 
археология маълумотлари асосида турли хилдаги тарихий воқеа ва 
ҳодисаларни 
графика 
асосида 
харитага 
тушириш. 
Археология 
харитаграфияни тузишда: а) археологик маданиятларнинг жойлашувини 
кўрсатиш; б) археологик маданиятларнинг ва этник гуруҳларнинг ўзаро 
алоқаси, бир-бирига таъсири ва бир жойдан иккинчи жойга кўчишини 
ўрганиб, харитада белгилаш; в) қишлоқ хўжалик экинлари жойлашган ва 
тарқалган туманлар, қадимги суғорилган ерлар ва ирригация иншоотлари ва 
бошқаларни аниқлаб бериш; г) кадимги савдо йўлларини, мамлакат ёки 
халқлар ўртасидаги ижодий алоқаларни ўрганиб, харитага тушириш; д) 
ўтмишдаги ижтимоий ҳодисаларнинг географик фактлар билан алоқасини 
ўрганиш ва харитада кўрсатиш. Археология харитаграфия 19-аср ўрталарида 
пайдо бўлди. 20-асрда эса Археология харитаграфия кенгайиб, қадимги 
халқларнинг маданияти, яшаган жойлари тўғрисида баён этувчи тематик ва 
типологик хариталар, бошқа археологик, палеоэтнографик маълумотларни ўз 
ичига олган хариталар пайдо бўдди. Археология харитаграфияда археология 
ёдгорликларининг географик жиҳатдан жойланишини аниқлаш ва харитага 
тушириш бу объектларни муҳофаза этиш ва тадқиқ қилиш имконини беради.