Universiteti tabiiy fanlar kafedrasi

Birinchi yordam ko‘rsatish.
Fosfororganik zaharlovchi moddalar bilan zaharlanishdan nafas yo’llarini gazniqoblar, teri qoplamlarini esa maxsus himoya kiyimi himoyalaydi. Qo’l, yuz, bo’yinning ochiq terisiga tushgan zaharli moddalarning tomchilari shaxsiy kimyoviy moddalarga qarshi shaxsiy paketdagi (IPP-8, IPP-9, IPP-10) degazatsiyalovchi moddalar bilan qisman zararsizlantiriladi. Maxsus degazator bo’lmasa, qisman sanitar ishlovi sovunli suvda yoki ishqorli yuvuvchi vositalar yordamida o’tkaziladi. Birinchi tibbiy yordam bevosita shikastlanish o’chog’ida o’tkaziladi:

1. 
   Zaharli moddalarning nafas yo’llari orqali kirishini to’xtatish maqsadida gazniqob
   

kiygiziladi.

2. 
   AI – 2 shaxsiy aptechkadagi antidot beriladi: belgilar rivojlangunga qadar
   

profilaktika maqsadida 2 ta tabletka taren yoki boshqa preparat beriladi.

3. 
   Zaharlanish belgilari bo’lgan hollarda maxsus shprits-tyubikdagi antidotni (taren yoki
   

afin) kiyim ustidan mushak orasiga yuboriladi.

4. 
   Zararlanganlarni shikastlanish o’chog’idan zudlik bilan evakuatsiya qilinadi.
   

Umumzaharlovchi zaharli moddalar bilan zaharlanish va
ularga birinchi yordam ko‘rsatish.
Umumzaharlovchi ZMlarga sinil kislota, xlorsian, mishyaksimon va fosforsimon vodorod, metallar karbonili va ftororganik moddalar kiradi.
Sinil kislotaning zaharliligi to‘qimalardagi nafas fyermenti-sito xromoksidazani bloklashga asoslangan. Buning oqibatida to‘qimalarning nafas olishi buziladi, biologik oksidlanish va enyergetik zahiralarning sintez jarayoni to‘xtaydi va zaharlanishning klinik belgilari rivojlanadi.
Sinil kislota bilan zaharlanishning yashin tezligidagi va sekinlashgan shakllari farqlanadi. Yashin tezligidagi shakli sinil kislota ichga ketganda va nafas yo‘llari orqali zaharlanganda rivojlanadi. Odam to‘satdan qichqiradi, o‘sha zahoti xushini yo‘qotib yiqiladi. Keyin tutqanoqlar paydo bo‘ladi, reflekslar yo‘qoladi, artyerial bosim tushib kyetadi va nafas to‘xtaydi. O‘lim 2-3 daqiqa ichida yuz byerishi mumkin.
Sekinlashgan shakli sinil kislotaning tashqi muxitda miqdori kamrok bo‘lgan xolatlarda rivojlanadi va 10-15 daqiqa davomida rivojlanadi. Uning kechishida 4 davr farqlanadi:
1. Boshlang‘ich davr – achchiq bodom ta’mining sezilishi, tomoqda tirnalish, so‘lak oqishi, og‘izda bemaza ta’mning paydo bo‘lishi, to‘sh orqasida og‘riq bilan boshlanadi. Bulardan tashqari bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynashi, qayd qilish, ich ketishi mumkin. Teri va ko‘zga ko‘rinarli shillik pardalar yorqin qizil rangda.
2. Hansirash davri – birinchi davrdagi belgilarning kuchayishi bilan xaraktyerlanadi, shuningdek kuchli hansirash, mushaklarning bo‘shashishi, yurak sohasida og‘riq, o‘limdan qo‘rquv hissi rivojlanadi.
3. Tutqanoq davri – hansirashning kuchayishi, hushning yo‘qolishi, xurujsimon toniko-klonik tutqanoqlar paydo bo‘lishi bilan xaraktyerlanadi. Ekzoftalm(ko‘zlarning chiqishi), qorachiqlar kengaygan. Tutqanoqlar vaqtida puls ritmi va to‘liqligi, nafas chuqurligi va tezligi buziladi. Tyeri va shilliq pardalarning yorqin qizil rangi saqlanib qoladi.
4. Falajlanish davri. Tutqanoqlarning kamayishi, mushaklarning bo‘shashishi, sezgi va reflekslarni yo‘qolishi, xansirashning yuzaki nafas bilan almashinishi, artyerial qon bosimining tushishi, beixtiyor ich kelishi va siyib yuborish, nafas falaji bilan xaraktyerlanadi. Nafas to‘xtagach, yurak xali 3-5 daqiqa qisqarib turadi, so‘ngra o‘lim yuz byeradi.
Sinil kislota bilan zaharlanganda birinchi tibbiy yordam va bemorlarni parvarishlash.
Birinchi tibbiy yordam bevosita o’choqda amalga oshiriladi va quyidagi chora-tadbirlardan iborat:

1. 
   Zaharni organizmga kirishini oldini olish uchun protivogaz kiyiladi;
   
2. 
   Amilnitrit yoki propilnitrit antidoti zudlik bilan yuboriladi, buning uchun
   

antidotli ampula sindiriladi va protivogazning maskasini ostiga joylashtiriladi.
Agar 10 daqiqadan so’ng zararlanganning ahvoli yaxshilanmasa, antidot qaytadan
beriladi.

3. 
   Zararlanganni o’choqdan zudlik bilan evakuatsiya qilinadi, qisman sanitar
   

ishlovidan so’ng lozim bo’lsa, o’pkalarni sun’iy ventilyatsiyasi o’tkaziladi va
boshqa choralar qo’llaniladi.
Kimyoviy o’choqda birinchi yordam asosan, zaharli moddaning organizmga kirishini to’xtatish maqsadida o’tkaziladi.