Universiteti psixologiya kafedrasi

7- Mavzu: Ilk o’spirinlik yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

Ilk uspirinlik yoshi davriga 15-18 yoshdagilar (akademik litsey, kasb-xunar kolleji ukuvchilari) kiradi. Bu davrda ukuvchi jismonan bakuvvat, ukishni tugatgach, mustakil mexnat kila oladigan, oliy maktabda uzini sinab kuradigan imkoniyatga ega buladi, ma’naviy jixatdan yetuklikka erishadi. Ilk uspirin 16 yoshida mamlakat fukarosi va 18 yoshida esa saylash xamda saylanish xukukiga ega buladi. Bularning barchasi ilk uspiringa fukaro sifatida ijtimoiy jixatdan voyaga yetishi, xayotda uz urnini topishi, uz takdirini uzi xal kilishi va yetuk shaxs sifatida ma’naviy usishi uchun jamiki shart-sharoitlarni yaratadi.
Ilk uspirinning shaxsi ijtimoiy xayotda, akademik litsey, kasb-xunar kolleji jamoasida, tengkurlari bilan munosabatlarda egallagan mutlako yangicha mavkei ta’sirida, ukish va turmush sharoitidagi uzgarishlar ta’sirida tarkib topa boshlaydi.Mazkur davrning yana bir xususiyati — mexnat bilan ta’lim faoliyatining bir xil axamiyat kasb etishidan iboratdir. Mavjud shart-sharoitlar ta’siri ostida ilk uspirinning akliy va axlokiy jixatdan usishida uziga xos uzgarishlar, yangi xislat va fazilatlar namoyon buladi. Akademik litsey, kasb-xunar kolleji ukuvchilari ijtimoiy xayotdagi dolzarb vazifalarni xal kilishda faol ishtirok eta boshlaydilar. Ijtimoiy xayotda faol katnashish, ta’lim xarakterining uzgarishi yigit va kizlarda ilmiy dunyokarash, barkaror e’tikodning shakllanishiga, yuksak insoniy xis-tuyguning vujudga kelishiga, bilimni uzlashtirishga ijodiy yondashishning kuchayishiga olib keladi, natijada mustakil fikrlash shakllanadi.
Xayotda uz urnini topishga intilish kasb-xunar egallash, ixtisoslikni tanlash, istikbol rejasini tuzish, kelajakka jiddiy munosabatda bulishni keltirib chikaradi. Birok bu davr kuch-gayrat, shijoat, kaxramonlik kursatishga urinish, jamoat, jamiyat va tabiat xrdisalariga romantik munosabatda bulish bilan boshka yosh davrlaridan keskin farkdanadi. Ayniksa, turmush va ukish faoliyatlarining yangicha shart-sharoitlari sinf (kurs) jamoasidagi uzgacha vaziyat, ilk uspi-rinlarning maxsus ta’lim tizimida egallagan yukori mavkei, ja-moatchilik ishlarida tajriba orttirishlari ular oldiga yuksak talab xamda mas’uliyatli vazifalar kuyadi. Bu davrda ilk uspirin yangicha ta’lim muxitida tashkilotchilik, raxbarlik, tarbiyachilik, tash-vikotchilik vazifalarini utay boshlaydi. Ilk uspirinning psixik rivojlanishini harakatga keltiruvchi kuch jamoat tashkilotlari, ukuv jamoasi, ta’lim jarayoni kuyadigan talablar darajasining oshishi bilan u erishgan psixik kamolot urtasidagi ziddiyatdan iboratdir. Turli karama-karshiliklar, ziddiyatlar ilk uspirinning axlokiy, akliy, nafosat jixatdan tez usishi orkali bartaraf kilinadi.