Universiteti kimyo fakulteti neft va gaz kimyosi yo

---

1 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIMI 
VAZIRLIGI 
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI 
 
KIMYO FAKULTETI 
“NEFT VA GAZ KIMYOSI YO’NALISHI” 
 3-KURS TALABASI SHOYMARDONOV OYBEKNING NEFT VA GAZNI 
QAYTA ISHLASH KIMYOVIY ASOSLARI FANIDAN 
 
KURS ISHI 
MAVZU: KATALITIK RIFORMING JARAYONI KIMYOSI VA 
MAHSULOTLARI 
BAJARDI:
SHOYMARDONOV O 
ILMIY RAHBAR
: ABDUGAFUROV I 
 
TOSHKENT-2022 

---

2 
MUNDARIJA 
KIRISH…………………………………..…………………………….…..3 
I BOB. KATALIZNING KLASSIFIKATSIYASI 
(TASNIFI)………………………………………………………………....5 
1.1. Katalizning umumiy xususiyatlari…………………………………..…5 
1.2. Katalizatorlarning rеaksiya muvozanatiga 
ta'siri…………………………………………………………………...…....10 
II BOB. KATALITIK RIFORMING XOM ASHYOSI VA 
MAHSULOTLARI………………………………………………..…..…..15 
2.1. Katalitik riforming jarayonida qo’llaniladigan 
katalizatorlar…………………………………………………………….……15 
2.2. Katalitik jarayonlarni kimyo sanoatidagi 
o’rni………………………………………………………………………..…33 
XULOSA……………………………………………………………….....…35 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
RO’YXATI………………………………………………………….………36 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

3 
KIRISH 
Kimyo fanida kimyoviy kinetika va kimyoviy reaksiyalarning tezligi 
mavzusiga kam vaqt ajratilgan. O’quvchi bu mavzuni o’rganishi uchun avvalo fizika 
fanida o’rgangan tezlik mavzusini esga olishi zarur bo’ladi. Fizikada tezlik vaqt 
birligi ichiga bosib o’tilgan yo’ldan iborat bo’lganligini o’quvchi yaqqol tassavvur 
qila oladi, lekin kimyo fanida reasiya tezligini o’rganishda moddalar ma’lum vaqt 
ichida xech qanday masofani bosib o’tmaydilar. Aksincha, moddalar 
konsentratsiyasida o’zgarishlar sodir bo’ladi. Buni ko’z bilan ko’rib bo’lmagani 
uchun o’quvchi tassavvur qilishi qiyin.
Shuning uchun, kimyoviy tajribalarni amalga oshirilishi natijasida rang 
o’zgarishi, ya’ni modda konsentratsiyasini kamayishini rang intensivligini 
kamayishi hisobiga tassavvur hosil qilish mumkin. Shuning uchun ushbu mavzuni 
o’quvchilar ongiga singdirish o’qituvchidan katta mas’uliyat va tajriba talab etiladi. 
Buning uchun o’qituvchi mavzuga mos bo’lgan va o’quvchilarni faollashtiradigan 
metodlardan foydalanishi maqsadga muvofiqdir. Ma’lumki, har qanday kimyoviy 
hodisa natijasida bir modda boshqa moddaga aylanadi. Bu ma’lum vaqt mobaynida 
dastlabki modda miqdorining kamayishi va yangi hosil bo’layotgan modda 
miqdorining ortib borishi bilan ro’y beradi, ya’ni har bir reaksiya ma’lum tezlik bilan 
boradi. Kimyoviy reaksiyalarning kinetikasini tekshirish reaksiyalarning qanday 
yo‘llar bilan borishini ya‘ni ularning mexanizmini o‘rganishga yordam beradi. Bu 
esa kimyoviy reaksiyalarning yo‘nalishini va ularning tezligini boshqarishga 
imkoniyat tug‘diradi. 
1867-yilda nemis olimlar Gulberg va Vaage tomonida reksiya tezligiga 
moddalar massalari tasirini o’rgandilar. Shundan keyin “massalar ta’siri qununi” 
yaratdilar. Kimyoviy reaksiyalar tezligi o‘rganishga, asosan XIX asrning oxirlaridan 
boshlab alohida ahamiyat beriladigan bo‘ldi.
Dastlab, kimyoviy reaksiyalarning klassifikatsiya qilishga va ularning 
borishini ifodalaydigan tenglamalarni topishga qaratilgan. Bu sohaning taraqqiy 
ettirishda M.N.Semenov, V.N.Kondratev, N.F.Shilov, Ginshelvud kabilarning 
xizmatlari g‘oyat kattadir. Katalizator yuzasida atom – molekulalarning haqiqatan 

---

4 
ham siljishi elektron mikroskop yordamida tasdiqlandi. Umuman aytganda, 
atomlarning yuzada siljishi bug‘ va eritmadan kristallar hosil bo‘lishida yuz beradi 
deb faraz qilingan edi. Bu masala bilan olimlar N.N.Semenov va Ya.I.Frenkel o‘z 
shogirdlari bilan birlikda shug‘ullandilar. 
Kimyo kinetika kimyoviy reaksiyalarning tezliklari haqidagi ta‘limot bo‘lib, 
tezliklari, kinetikadagi reaksiyalarning tezliklari, ularga ta‘sir qiluvchi omillar 
o‘rganiladi. Kimyoviy reaksiyalarni tekshirishda ikki amaliy masala muhim amaliy 
ahamiyatga ega. Bularning birinchisi reaksiyaning muvozanati qaror topgandagi 
unumi, ya‘ni ayni sharoitda dastlabki moddalarning oxirgi mahsulotlarga o‘tishining 
maksimal darajasi va ikkinchisi reaksiyaning borish tezligidir.
Reaksiyaning muvozanat holatidagi unumini hisoblashni termodinamika 
o‘rganiladi.Lekin jarayonning qancha davom etishi kimyoviy kinetikada 
tekshiriladi.
Kimyoviy jarayonlarni boshqaruvchi muhim omillar to‘rtta:
1.Temperatura;
2. Bosim;
3. Reaksiyaga kiruvchi moddalarning konsentratsiyalari;
4. Katalizatorlar.
Bu to‘rtta omilning uchtasi reaksiyaning kuzatiladigan tezligiga ham, 
muvozanatiga ham ta‘sir etadi: to‘rtinchisi esa faqat reaksiya tezligiga ta‘sir etadi. 
Ba‘zi reaksiyalar (H2+Cl2=2HCl) tezligiga yorug‘lik ham ta‘sir qiladi, shu bilan 
birga jarayonni boshqaruvchi muhim omillardan biri moddalarning tabiatidir.