Университети кимё – технология факультети

БАЪЗИ КАМЁБ ЕР ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГГ 2-(ФЕНИЛМЕТИЛ)-1Н-
БЕНЗИМИДАЗОЛ БИЛАН КООРДИНАЦИОН БИРИКМАЛАРИ 
СИНТЕЗИ 
Рўзиева Б.Ю., Мухаммадиев С.М., Даминова Ш.Ш., Кадирова З.Ч. 
М.Улуғбек номидаги ЎзМУ 
“Ўзбекистон-Япония ёшлар инновация маркази” ДК 
Бензимидазол ва унинг ҳосилалари саноат ва тиббиётда муҳим рол 
ўйнайди. Бизга маълумки, бензимидазол ҳосилалари юқори фаоликка эга. 
Масалан витамин В12 5,6-диметилбензимидазол ҳосилалари бўлиб, унинг 
имидазол 
ҳалқасидаги 
азот 
атоми 
билан 
кобальт 
атомининг 
координацияланган органометалл комплекси ҳисобланади. Бундан ташқари 
бензимидазол ҳосилаларининг вирусга қарши антисептик, гелминтик ва 
антиоксидантлик каби биологик фаоликлари ўрганилган [1,2]. 
Ушбу тадқиқотнинг мақсади камёб ер элементи бўлган самарий (III) ва 
неодим (III) ларнинг 2-(фенилметил)-1Н-бензимидазол билан координацион 
бирикмаларини олиш ва олинган координацион бирикмаларнинг замонавий 
инфрақизил спектрометр ёрдамида таҳлил қилиш орқали атрофлича 
ўрганишдан иборат. Тадқиқот объекти камёб ер элементи бўлган самарий ва 
неодимнинг нитратли тузлари, бензимидазол ҳосиласи ҳисобланган 2-

---

159
(фенилметил)-1Н-бензимидазол (FMB) ва уларнинг координацион 
бирикмалари.
Координацион бирикмаларни синтез қилиш учун 0,416 гр FMB нинг 10 
мл этанодаги эритмаси устида 0,348 гр Sm(NO
3
)
3 
нинг 10 мл сувдаги 
эритмаси томчилатиб турган ҳолда қўшилди. Аралашма 700С ҳароратда 
қайтарма совутгич билан жиҳозланган колбада 30 дақиқа давомида 
қиздирилди. Бунда унинг ранги дастлаб тўқ яшил, сўнгра аста-секин қизғиш 
сариқ рангга айланди. Аралашмани бурама фильтрда фильтрлаб, буғлатишга 
қўйилди. Ҳосил бўлган сариқ рангли игнасимон кристаллар қайноқ этил 
спиртида қайта кристаллантирилди. Худди шу усулда неодимнинг 
координацион 
бирикмаси 
хам 
олинди. 
Олинган 
монодентантли 
координацион 
бирикмаларнинг 
тузилишини 
ўрганиш 
учун 
ИҚ 
спектроскопиядан фойдаланилди. Координацион бирикмаларнинг ИҚ-
спектрлари дастлабки лиганд FMB нинг ютилиш спектри билан 400-4000 см
-1
оралиғида таққосланди. Лиганд FMB нинг ИҚ спектрлари 3049 ва 2735 см
-1
соҳада –NH гуруҳнинг валент тебранишлари, 1624 см
-1
соҳада эса NH
2
гуруҳнинг валент тебранишлари ётади. 1587, 1537, 1492, 1456 см
-1
даги 
ютилиш соҳалари бензол ва пиридиннинг ароматик ҳалқаларининг валент 
тебранишларига мос келади. Шунингдек, 1460, 1303 см
-1
соҳада C=С 
гуруҳларининг рухсат этилган тебранишлари кузатилади. Лиганддан 
комплекс бирикмаларга ўтилганда юқоридаги тебраниш частоталари 
сақланиб қолади. -NH валент гуруҳлари берган тебранишлар ўзларининг 
қийматларини лигандга нисбатан 20-40 см
-1
га қадар ўзгартирган. 
Шунингдек, комплекс бирикмаларнинг ИҚ-спектрларида 1300 см
-1
см соҳа 
атрофида кучли тебраниш чизиқлари кузатилиб, улар тармоқланган бидентат 
координацияланган ν
3
NO
3
-
- гуруҳга тегишли.
Синтез қилинган комплексларнинг ИҚ спектрларини таҳлили шуни 
кўрсатадики, лиганд FMB молекуласи комплекснинг координацион соҳасига 
кирган, бу уларнинг ИҚ спектрларида бензимидазолнинг ўзига хос ютилиш 
чизиқлари мавжудлиги ва мос келадиган силжишларнинг борлиги 
тасдиқлайди хамда лиганд FMB билан металл ионлари координацион 
боғланиш ҳосил бўлганлигини кўрсатади.