Университети кимё – технология факультети

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Кабанов В.А., Зенин А.Б., Ярославов А.А.// Успехи химии.-1991.М. 
С.62 
2. Камелин Р.В. Astragalus L. – Астрагал. Определитель растений 
Средней Азии. Ташкент: Изд-во «Фан» – УзССР, 1981. – Т. 6. – 211 с. 
3. Князев М.С., Куликов П.В. Новый вид рода Astragalus (Fabaceae) с 
Южного Урала // Бот. журн. 2002. Т. 87, № 2. С. 136-140.
ALBENDAZOLNING SUPRAMOLEKULYAR KOMPLEKSLARINI 
OLISH
a
Umirov N, 
a
Mengliyev M, 
b
Matchanov A 
a
GulDU 
b
O’zR FA Bioorganik kimyo inistituti 
Ma'lumki, gelmintlar eng xavfli parazitar kasalliklar qatoriga kiradi. JSST 
ma'lumotlariga ko'ra dunyoda 1 milliarddan ortiq odam ularni yuqtirishadi va ichak 
gelmintidan o’ladigan kasallar soni bakterial, virusli infektsiyalardan va boshqa 
parazitar kasalliklar o'limining umumiy sonidan yuqori. Aholining ichak 
gelmintozlari bilan kasallanishi o'rtacha 2% ni tashkil qiladi. Odamlarning 
gelmintlarni yuqtirishning asosiy usuli hayvonlar bilan aloqa qilish, shuningdek, 
gelmintlar yuqtirilgan go'sht va baliqlarni oziq-ovqat sifatida iste'mol qilishidir. 
Odamlar va hayvonlarda gelmitlarga qarshi kurashish uchun juda katta 
miqdordagi farmakologik preparatlar to'plami keng qo'llaniladi, ular orasida 
benzimidazol hosilalari (mebendazol, medamin, albendazol va boshqalar) alohida 
o'rin tutadi. So'nggi paytlarda albendazol ([5- (propiltio) -1H-benzimidazol-2-il] 
karbamin kislota metil efiri) va uning ba'zi dozalash shakllari (Zentel, Gelmadol, 
Nemozol, Sanoxal) yuqori terapevtik ta'siri tufayli gelmitozni davolashda ancha 
muvaffaqiyatli ishlatilmoqda. 
Albendazol va uning ma'lum bo'lgan dori shakllarining zarari ularning past 
biosinguvchanligidir, shu sababli ular nisbatan yuqori dozalarda ishlatilishi kerak. 
Shuningdek, suvda (25°C da 0,2 mkg
/
ml) va fiziologik muhitda zaif eruvchanligi 
sababli ularni nisbatan yuqori dozalarda qo’llash zaruratini vujudga keltiradi va 
preparatni qabul qilish muddatini ko'paytiradi. Bularning barchasi albendazol 
dorilarining nazariy jihatdan mumkin bo'lgan samaradorligiga erishishga imkon 

---

51
bermaydi va ularning yuqori toksikligini hisobga olgan holda, yon ta'sirlarga olib 
keladi. Shu munosabat bilan, albendazolning komplekslarini olish, ularda 
albendazolning biologik aktivligini saqlab qolish, toksikligini pasayishi kabi 
xossalarini o’rganish dolzarb vazifalardandir.
Albendazol-benzimidazol guruhiga kiruvchi, antigelmint ta’sirga ega 
kimyoviy birikma. Umumiy formulasi C
12
H
15
N
3
O
2
S bo’lib, molyar massasi 265,34 
g/mol ga teng. IYUPAK nomenklaturasida [5-(Propiltio)-1H-benzimidazol-2-il] 
karbamin kislotasi metil efiri deb nomlanadi. Albendazolning kimyoviy tuzilishi: 
Albendazol oq yoki oqish kukun. Dimetilsulfoksid, kuchli kislota va 
ishqorlarda eriydi. Metil spirti, etil atsetat, xloroformda yomon eriydi, suvda 
deyarli erimaydi.
Adabiyotlardan ma’lumki glitsirrizin kislotasi monoammoniy tuzi noyob 
fizik-kimyoviy xususiyatga ega bo’lib u suvda yomon eriydigan moddalarni 
eruvchan holatga o’tkazishi (salgobilizatsiya) aniqlangan. 
Shu sababli ishning maqsadi albendazolning suvda eruvchan shaklini 
olish va ayrim spektral xususiyatlarini o’rganishdan iborat. Albendazolni 
glitsirrizin kislotasi mono ammoniy tuzi bilan turli nisbatdagi 1:1, 1:2, 1:4, 1:9, 
1:15 va 1:20 nisbatdagi komplekslari olindi. Komplekslsrning suyuqlanish 
haroratlari 173-204
0
C oralig’da parchalanish bilan boradi. komplekslarning 
suvda eruvchanligi kompleks tarkibida glitsirrizin kislotasi monoammoniy tuzi 
miqdori ortishi bilan ortib boradi, yani 1:1va 1:2 nisbatda erimaydi, 1:4 nisbatda 
yomon eriydi, 1:9, 1:15 va 1:20 nisbatdagilari yaxshi eriydi. Buni kompleks 
hosil bo’lish jarayonida glitsirrizin kislotasi monoammoniy tuzi molekulasini 
albendazol molekulasi bilan to’liq mezbon sifatida qamrab olib klatrat hosil 
qilishi bilan tushuntirish mumkin.
Olingan supramolekulyar komplekslarning UB spektrlari taxlil qilindi.
1-rasm. Albendazolning GKMAT bilan supramolekulyar komplekslari 
UB spektri 

---

52
Rasmdan ko’rinadiki komplekslarning chiziqlarini ustma-ust tushmasligi 
kompleks hosil bo’lganligidan dalolat beradi. Lekin bu usul supramolekulyar 
kompleksni tuzilishini to’liq tasdiqlamaydi. Shu sababli tadqiqotlar davom 
etmoqda.