Университети кимё – технология факультети

МЕТАНОЛНИ ҚУЙИ ОЛЕФИНЛАРГА АЙЛАНИШИ ЖАРАЁНИДА 
ЮКЦ-26 НИНГ ДЕЗАКТИВЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ 
1
А.Қ.Бухоров., 
1
Ш.Ч.Асланов., 
2
Н.И.Файзуллаев 
1
“Шуртан газ кимё мажмуаси” МЧЖ 
2
Самарқанд давлат университети

 

---

258
Ҳозирги вақтда енгил олефинлар (этилен ва пропилен) олинишининг 
асосий манбаи нефть фракциялари крекинги ҳисобланади. Бироқ енгил 
олефинларга бўлган ошиб бораётган талаб тадқиқотчиларни енгил олефинлар 
синтезининг муқобил усулларини ишлаб чиқишга, жумладан, табиий газни 
қайта ишлаш маҳсулотларидан этилен ва пропилен олинишини 
рағбатлантиради. 
Метанолнинг углеводородларга конверсияси жараёнининг аппаратур 
жиҳозлаш сезиларли тарзда катализатор тузилишига боғлиқ. Демак, ЮКЦ 
тузилишли цеолитда метанолнинг углеводородларга конверсияси жараёнини 
саноатда амалга ошириш, одатда қўзғалмас қатламли катализаторга эга 
реакторда ўтказилади, айни вақтда ЮКЦ-26 (юқори кремнийли цеолит)да 
жараённи саноатда амалга ошириш учун кўпинча узлуксиз регенерация 
қилинадиган ва қайновчи қаватли катализатор фойдаланилади, уни 
лойиҳалаш даставвал нефть фракцияларини каталитик крекинги учун ишлаб 
чиқилган. Шундай реакторда заррачалар псевдосуюлтирилган ҳолатда 
бўлади ва реакторнинг ўлчамига боғлиқ ҳолда қайновчи ёки турбулент 
режимда кўчиб юришади. Катализаторнинг кокслангани сайин шундай 
реактордаги заррачалар чўкади ва регенерацияга юборилади. Таъкидлаш 
лозимки, ЮКЦ-26 катализаторининг каталитик таъсири қонуниятларини ва 
дезактивланишини, одатда қўзғалмас қатламли катализаторга эга реакторда 
ўрганишади, бу саноатда фойдаланиладиган псевдосуюлтирилган қаватли 
катализаторга эга реактор учун бу натижаларнинг қўлланишга яроқлиги 
ҳақидаги саволларни юзага келитиради. Ишда қўзғалмас қатламли 
катализаторга эга реакторда ва псевдосуюлтирилган қаватли катализаторга 
эга 
реакторда 
ЮКЦ-26нинг 
каталитик 
характеристикаларининг 
солиштирилиши ўтказилган. Қўзғалмас қатламли катализаторга эга 
реакторда билан солиштирганда гидридли кўчиш интенсивлигининг 
камайиши ҳақида гувоҳлик берувчи псевдосуюлтирилган қаватли 
катализаторга эга реактор да метаннинг унумининг бироз камайишига 
қарамай иккала реакторларда катализатор бир хил барқарор ишлаш вақтини 
кўрсатади. Иккала типдаги реакторларда кокс ҳосил бўлишининг яқин бўлган 
умумий кинетикаси тавсифланган, бироқ коксли қатламлар табиатининг 
батафсил таҳлили келтирилмаган. 
Псевдосуюлтирилган қаватли катализаторга эга реакторда эксперимент 
кварцли реакторда ўхшаш шароитларда 0,1-0,25 мм ўлчамли гранулалардаги 
катализаторда ва азот ва метанол аралашмасини пастдан берилганда амалга 
оширилди. Катализатор гранулалари ўлчами ва газ юборилишининг шундай 

---

259
ўзаро нисбати катализатор заррачаларининг бир текис кўчишини таъминлади 
ва уларнинг реактордан чиқиб кетишига тўсқинлик қилди. 
Элемент таҳлили, сканирловчи электрон микроскопия (1а) ҳамда 
кукунли дифракция (1б) маълумотларига кўра, олинган намуна (Al+P)/Si=8 
моль нисбат ва 300-400 нм кристаллар ўлчами билан тавсифланадиган 
тузилишга эга.