Университети кимё – технология факультети

LITRATURE 
1. Shilova O.A. Synthesis and structure features of composite silicate and 
hybrid TEOS-derived thin films doped by inorganic and organic additives // J. Sol-
Gel Sci. Technol. 2013. V. 68, №3. P. 387-410.
 
2. А.Р. Давлетова, Х.И. Акбаров, Б.Д. Кабулов. Золь-гель синтез 
наноматериалов на основе кремнезема и 
СУЛЬФАТА ЖЕЛЕЗА
их 
применения. Композиционные материалы. 2015. №4. С. 37-38. 
3. Y. Yakubov, G. Rakhmatkariev, F. Rakhmatkarieva. Adsorption energetic 
of gases in H
3,25
ZSM-5 zeolite// Austrian Juornal of Technical and Natural 
Sciences. – Vienna (Austria). 2016. №5-6. –P. 79-83. 

---

27
QORA TOL BARGI SPIRTLI EKSTRAKTLARINING FITOKIMYOVIY 
TAHLILI 
Ataxanova G.О., Abdullaev SH.V., Abdullaev M.M., Siddiqov G’.U. 
Namangan davlat universiteti 
Qora tol o‘simligi toldoshlar oilasiga mansub bo‘lib, 400 dan ortiq turi bizga 
ma‘lum. Shu jumladan qora tol (salix nigra) asosan mo‘tadil mintaqada, Yevropa 
va Shimoliy Amerikada keng tarqalgan. O‘rta Osiyoda ham juda ko‘p turi bor. 
O‘zbekistonda ham tolning 20 dan ortiq turi tarqalgan. O‘zbekistonda salix 
nigraning tanasi yo‘g‘on, po‘sti dag‘al, barglari navbati bilan joylashgan. Qora tol 
daryo ko‘l bo‘ylarida va kanal, soy bo‘ylarida nam joylarda dekorativ sifatida 
ekiladi. 
Qora tolning ildizi juda achchiqdir va ilgari xinin o'rnini bosuvchi sifatida 
ishlatilgan. Xalq tabobatida isitma, bosh og'rig'i, revmatizm va yo'talni davolashda 
fodalanilgan.
Tol turlaridan oshlovchi moddalar, sterinlar, xinonlar glikozidlar, fenollar, 
saponinlar borligi uchun fasrmazevtik sanoatda qo’llaniladi. Qora tolning 
kimyoviy tarkibi kam o’rganilgan. Namangan viloyati, Chortoq tumanidan qora 
tolning barglaridan terib salqinda quritib, etanolda ekstrasiyalab flavonoid, tannin 
va fenol moddalarga sifat reasiyalar o’tkazib ftokimyoviy tahlil qilindi. 
Tol bargining etanolli eritmasiga sifat reaksiyalar
96%li eritma 
40%li eritma 
Flavonoidlar birikmalarga xos reaksiyalar 
Pb(CH
3
COO)
2 
sarg‘ish cho‘kcha 
sariq rangli cho‘kma 
FeCl
3
to‘q ko‘k rangli cho‘kma qora rangli cho‘kma 
HCl
sariq rangli eritma 
- 
Jadval davomi 
NaOH
sariq rangli cho‘kma 
- 
Mg kukuni va HCl 
qizg‘ish sariq rang 
- 
Kon. H
2
SO
4
qizg‘ish jigar rang
- 
Tanin va fenol birikmalarga xos reaksiya 
NaNO
3
5% + CH
3
COOH(muz)5% 
och jigarrang loyqa 
Eritma rangsizlandi 
Xulosa 
Qora tol bargi fitokimyoviy moddalardan boy ekan. Bu toldosh o’simlikda 
alkaloidlar, glikozidlar, oshlovchi moddalar, flavanoidlar, sterinlar, yog’lar, 
moylar, fenollar, ligninlar, xinonlar, saponinlar borligi aniqlangan va tolning 
boshqa turlari bilan solishtirilgan. Bargda alkaloidlar bo’lishi gormonlar ta’sirini 

---

28
uzaytirgan va stimulyator hisoblangan. Flavanoidlar bo’lishi qora tolni tayor 
maxsulot sifatini oshirgani tasdiqlangan. Flavanoidlar fiziologik ta’siri kuchli ular 
suvda eriydi, super antioksidant, erkin radikallarni yutib oluvchi bu esa 
xujayralarni buzilishini oldini oladi,rakga qarshi xossalidir. 
Glikozidlar bo’lishi bu o’simlikning zararkunanda xasharotlardan 
saqlayolishi, oshlovchi moddalar bo’lishi esa yaralarni sog’aytirish, og’iz 
bo’shlig’ini shamollashini oldini olishda foydalidir, o’simlikdagi fenollar ayrim 
fermentlarni blokirlaydi ular shamollashga sabachidir. Tromb qon yig’malarining 
bir biri bilan bog’lanishini oldini oladi.