Universiteti kafedrasi

Texnik taraqqiyotning r.-modelida buxgalteriya hisobi.Investitsiyalardan keyin va o'sishdan keyin iqtisodiy o'sishning uchinchi manbai texnik taraqqiyotdir. Ishlab chiqarish funktsiyasida texnik taraqqiyotni kiritish uni quyidagi shaklga keltiradi:
Y \u003d f (k, l, e),
qayerda E.- mehnat samaradorligi;
LE. - doimiy samaradorlik bilan shartli mehnat birliklari soni.
Texnik taraqqiyot doimiy temp bilan mehnat samaradorligini oshirishda o'zini namoyon qiladi g.. Texnik taraqqiyotning bunday shakli mehnatni tejash deb ataladi va g. - mehnatni tejaydigan texnik taraqqiyot sur'ati.
Shunday qilib, texnik taraqqiyot modelda aholining ko'payishi kabi, ammo kapital darajasini pasaytirmasdan aks ettirilishi mumkin. Tenglama investitsiya hajmi va ilgari to'plangan kapitalning bir qismi ixtiyorining muvozanatini quyidagicha ifodalaydi:
K \u003d sf (k) - (d + n + g) k \u003d 0
qayerda G -texnik taraqqiyot sur'atlari mavjud bo'lib tuyulayotganga o'xshaydi, ular mavjud uskunaning tezroq buzilishiga olib keladi.
Yangi barqaror holatda ( k K.) Umumiy kapital Ga va ozod qilish Y.sur'at bilan o'sadi ( n + g.). Ammo peshqadamlikdagi o'sish hodisaidan farqli o'laroq, sur'atlar bilan g.kapital o'sadi ( K / L.) va ozod qilish ( Y / l..bitta band bo'lgan. Bu shuni anglatadiki, R.-ning modelidagi texnik taraqqiyot doimiy iqtisodiy o'sish va turmush darajasining o'sishi uchun yagona shartdir, chunki agar u jon boshiga ishlab chiqarishda barqaror o'sishni ta'minlasa.
Modelda R. Soloning tejash tezligini s. Bu ekzogen omil. Har qanday SH bilan iqtisodiy tizim ma'lum bir muvozanatda vaqt bilan belgilangan, bu uning kapitalni yo'q qilish darajasi va shuning uchun iste'mol qilinadigan daromad darajasi bilan tavsiflanadi. Salomat modeli daromad iste'molini ko'paytirishga imkon beradigan tejash darajasini topishga yordam beradi. Amerikalik iqtisodchi E. FelPsning "o'sish bilan shug'ullanuvchilar uchun mo'ljallangan" (1961) to'planishning "Oltin qoida" deb nomlangan ahvoli.
Barqaror holatda:
c \u003d f (k) - i \u003d f (k) - dk,
qayerda dan -doimiy holatda iste'mol.
"Oltin qoida" ga muvofiq, iste'mol qilish hajmi o'rtasidagi eng katta farqga erishishda iste'mol darajasi eng yuqori bo'ladi f (k) va nafaqaga chiqish hajmi dK.barqaror kapital sharoitida, qachon dk \u003d i.Bu holatda iste'mol barqaror iste'mol darajasi deb ataladi:
dan \u003d F (k) - dk

dk *

k **

Bunday iste'mol bilan barqaror holatni ta'minlaydigan kapital qo'riqxonasi deyiladi "Oltin darajasi" Kapitalni to'plash (k). 15-rasmda qanday topilishni ko'rsatadi danva k K.grafik jihatdan. Tenglama darajasida k K."Oltin reglament" holatiga mos keladi Mrk \u003d D.(Kapitalning maksimal mahsuloti, populyatsiyaning o'sishiga va texnik taraqqiyotni hisobga olgan holda, yo'q qilinish normasiga teng

d + n + g
Soloni modelini tahlil qilish natijasida Neoklassning iqtisodiy siyosat dasturchilari uchun bir qator tavsiyalar berdi. Oltin qoidaga muvofiq tavsiya etilgan kapital zaxiralariga nisbatan kapital rezervaserga nisbatan kapital rezervaserga nisbatan tejash darajasi ko'payishi yoki kamayishi kerak.
Solov modelidan kelib chiqqan holda, uzoq muddatli iqtisodiy o'sishning yagona omili - bu texnik taraqqiyotdir, dunyoning ko'plab mamlakatlari hukumatlari o'tkaziladi davlat siyosati Turli xil vositalardan foydalanish orqali.
Ko'rib chiqilgan model vayron bo'lmaydi. Har qanday rasmiy tavsif kabi, unda juda soddalashtirilgan shartlar mavjud; Ba'zi ekogen o'zgaruvchilar o'rganishdan oldin so'ralmasligi kerak, lekin tadqiqot jarayonida topish, I.E. endogenni yaratish; Ba'zi muhim o'sish cheklovlari, masalan, ekologik va boshqalarni hisobga olmaydilar. Ushbu va boshqa kamchiliklar iqtisodiy o'sishning zamonaviy nazariyalarini engishga harakat qilmoqda.
YAlpi talab-yalpi taklifi modeli yordamida makroikisodiy jarayonlarni taxlil kilar ekanmiz kiska davrda real YAIMni oshirish imkoniyatlari yalpi taklifning vertikal kesmasi bilan chegaralanganligi muammosiga duch keldik. To`lik bandlilik darajasiga erishilgandan so`ng real YAIM xajmini bundan keyingi ko`paytirish uchun yalpi taklif egri chizigini o`ngga siljishiga erishishimiz, ya`ni foydalanilayotgan resurslar mikdorini ko`paytirishimiz zarur.
“Agar iktisodiyotning kiska muddatli xolati ko`prok yalpi talab bilan belgilansa , uzok davrga iktisodiyotning rivojlanishi ko`prok ishlab chikarish imkoniyatlari bilan belgilanadi. SHu sababli iktisodiy o`sishni modellashtirishda dikkat markazida real sektor turadi”<sup>*</sup>
Iktisodiy o`sish to`lik bandlilik sharoitiga mos keluvchi potentsial ishlab chikarish darajasini uzok muddatli ko`payishi tendentsiyasini anglatadi.
Iktisodiy o`sish jami taklifning o`sishini yoki boshkacha aytganimizda, xakikiy va potentsial YAIM xajmining oshishini bildiradi. Iktisodiy o`sish nafakat mamlakat real daromadlarining o`sishi, shuningdek, jon boshiga to`gri keladigan real daromadlarning o`sishini xam anglatadi. SHu sababli xam iktisodiy o`sish ikki xil usul bilan o`lchanadi.
Birinchi usulda iqtisodiy o`sish real YAIM ni o`tgan davrga nisbatan o`zgarishi sifatida aniklanadi va mamlakatning umumiktisodiy imkoniyatlari dinamkasini aniklash uchun ishlatiladi.
Ikkinchi usulda iktisodiy o`sish axoli jon boshiga to`gri keladigan real YAIM ning o`tgan davrga nisbatan o`zgarishi sifatida aniklanadi.
Iqtisodiy o`sish nazariyasi va modellarida YAIM o`rniga SIM, YAMD, SMD ko`rsatkichlaridan xam foydalanilishi mumkin. Iktisodiy nazariyada iktismodiy o`sish daromadlarni kanday nisbatlarda iste`mol va investitsiyalarga bo`linishiga boglik deb karaladi.
Iste`mol xajmi dinamikasi iktisodiyotning provard maksadini va yashash darajasi oshishini bildirsa, investitsiyalar xajmining o`zgarishi resurs imkoniyatlarining o`sishi va texnik yangiliklarning moddiylashishini anglatadi. Iste`mol va investitsiya o`rtasida etarlicha mukobillik mavjud, chunki, joriy iste`mol mikdorining oshishi investitsiyalarning daromaddagi ulushini pasaytirish iktisodiy o`sish imkoniyatlarini kiskartiradi.
Iqtisodiy o`sish real kattaliklarda, kiyosiy baxolarda o`lchanadi..
Xar bir mamlakat iktisodiy o`sishga intiladi, chunki iktisodiy o`sish, birinchidan, milliy maxsulot xajmi va daromadning ko`payishiga, ikkinchidan, resurslardan samarali foydalanishga, uchinchidan, yangi-yangi extiyojlar va imkoniyatlarning paydo bo`lishiga, to`rtinchidan, xalkaro bozorlarda mamlakat obro`sining oshishigaolibkeladi
Real ishlab chikarish xajmlarining uzok muddatli o`sishi sur`atlarini, ko`lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi xodisa va jarayonlar iktisodiy o`sish omillari deyiladi.
Iktisodiy o`sish omillari ikki guruxga ajratiladi.
Birinchi gurux omillari ixtisodiy o`sishni fizik (ashyoviy) jixatdan ta`minlaydi. Bu guruxga ishlab chikarish omillari kiritiladi:

• tabiiy resurslar soni va sifati;

  
  

• mexnat resurslari soni va sifati;

  
  

• asosiy kapital xajmi;

  
  

• texnologiyalar va ishlab chikarishni tashkil etish;

  
  

• jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..

  
  

Ikkinchi guruxga omillari jamiyatdagi iktisodiy o`sish potentsialini yuzaga chikarish imkonini beruvchi omillar – talab va taksimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi:

• bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;

  
  

• iktisodiyotdagi solik muxiti;

  
  

• kredit-bank tizimi samaradorligi;

  
  

• iste`mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o`sishi;

  
  

• eksport xajmining o`sishi;

  
  

• iktisodiyotda ishlab chikarish resurslarini kayta taksimlash imkoniyatlari;

  
  

• daromadlarni taksimlashning shakllangan tizimi.

  
  

Agar o`sish ko`shimcha resurslarni jalb etish xisobiga ta`minlansa va jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o`rtacha samaradorligi darajasini oshirmasa ekstensiv iktisodiy deb ataladi.
ekstensiv iktisodiy o`sish yangii korxonalar, yo`llar, elektrostantsiyalar kurish , yangi erlarni o`zlashtirish, mexnat va tabiiy resurslarni ko`shimcha jalb etish kabilar xisobiga ta`minlanadi. Ammo bu resurslarning cheklanganligi rivojlanishning ma`lum bir boskichida ekstensiv iktisodiy o`sish imkoniyatlarini kamaytiradi va uni ziddiyatli kilib ko`yadi.
YAIMning o`sishi iktisodiyotda band bo`lganlar sonidan yukori sur`atga ega bo`lsa intensiv ixtisodiy o`sish ro`y beradi.
“Iktisodiy o`sishning intensiv tipi ishlab chikarish samaradorligining oshishiga boglik. U foydalanilayotgan resurs birligiga to`gri keladigan maxsulot ishlab chikarishni ko`paytirishni, ishlab chikarishning texnik xususiyatlarini yaxshilashni ko`zda tutadi. Bunday jaryonlar namoyon bo`ladi:

• fan va texnika yutuklaridan foydalanish va ishlab chikarishni yangilashda;

  
  

• xodimlar malakasini oshirishda;

  
  

• ishlab chikarilayotgan maxsulot sifatini oshirish, assortimentini yangilashda”^*

  
  

Iktisodiy o`sishning bu ikki tipi sof xolda ro`y bermaydi. Iktisodiy o`sish uni ta`minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga karab ko`prok ekstensiv, yoki ko`prok intensiv bo`lishi mumkin.
Iqtisodiy o`sish moldellari yalpi ishlab chikarishning uzok muddatli ko`payishi taklif omillariga tayangan xolda taxlil etish imkonini beradi.
Boshka iktisodiy modellar singari iktisodiy o`sish modellari xam real jarayonlarni abstrakt va soddalashgan ko`rinishda, shartli tarzda grafiklarda va tenglamalarda aks ettiradi.
Iktisodiy o`sishning keynscha va neokllasik modellari mavjud. Keynscha modellarning moxiyati kuyidagicha:

• ularning barchasi Keynsning yalpi talb to`o`risididagi bosh goyasiga tayanadi. YA`ni ularni tuzishda mualliflar iktisodiyotni uzok muddatli mutanosib rivojlanishining xal kiluvchi sharti yalpi talabni oshirish deb qarashgan;

  
  

• iktisodiy o`sishning asosiy omili investitsiyalar xisoblanadi, boshka ishlab chikarish omillari e`tiborga olinmaydi;

  
  

Keynscha iktisodiy o`sish modelidan soddarogi 40-yillarda E. Domar tomonidan taklif etilgan model xisoblanadi.
Keyns o`z taxlilida investitsiyalarnig yalpi talabga ta`sirini krgangani o`oldaa, yalpi taklifga ta`sirini ko`rib chikmaydi. Undan farkli tarzda Domar modelida mexnat bozorida ortikcha taklif mavjud, bu baxolarn barkaror xolatida ushlab turadi, nvestitsion lag «0» ga teng, kapital kuyilmalarni ng chegaraviy unumdorligi doimiy deb olinadi.
E.Domar investitsiyalarni xam talab xam taklif omili deb karaydi. YA`ni investitsiyalar nafakat mul’tiplikativ ta`sir ko`rsatib yalpi talabni oshiradi, balki ishlab chikarish kuvvatlarini yuzaga keltirib, ishlab chikarishni rivojlantiradi, tovarldar taklifini oshiradi . SHunday ekan, yalpi talabning o`sishi yalpi taklifning o`sishiga teng bo`lishi uchun investitsiyalar kanday o`sishi kerak degan savol paydo bo`ladi. Bu savolga javob topish uchun Domar uch tenglamani o`z ichiga olgan tenglamalar sistemasini tuzdi:

1. taklif tenglamasi;

   
   

2. talab tenglamasi;

   
   

3. talab va taklif tengligini ifodalovchi tenglama.

   
   

1. Taklif tenglamasida investitsiyalar ishlab chikarish omillarining kanchaga ko`shimcha o`sishini ko`rsatadi . Agar berilgan sharoitda investitsiyalar I o`ssa, yalpi ishlab chikarish DK α mikdorga o`sadi: