Universiteti arxitektura fakulteti

5.2.
 
Turaq–jay úyleriniń texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishleri
Turaq-jay aymaǵı turaq-jay fondı, jámiyetlik imarat hám inshaatları, sonıń 
menen birge ilimiy izertlew institutları hám olardıń birlespeleri,
kósheler, maydanlar, 
parkler hám basqa ulıwma paydalanıw orınları, sonday-aq, sanitariya zonaların 
jaratıwdı talap etpeytuǵın kommunal hám sanaat obyektlerin jaylastırıw ushın 
mólsherlengen.
Jasaw ortalıǵı degende, shegarası sheńberinde insannıń kúndelikli mádeniy-
xizmet kórsetiw mútáájliklerin qandıratuǵın turaq-jay birligi (kvartira), úy, onıń 
átirapındaǵı basqa turaq-jay hám jámiyetlik imaratları, ulıwma paydalanıw ushın 
mólsherlengen kóklemzarlastırılǵan territoriyalardıń ózara baylanısqan aymaqlıq hám 
kólem mákán birligi dep qaralıwı múmkin. 
Turaq-jay rayonları hám massivlerdiń aymaqların qurılıs rejelerin dúziwde 
turaq-jay sistemasınıń quramı hám sıyımlılıǵın esaplawda, turaq-jay qurılısınıń 
quwatlılıǵı, turaq-jay imaratları hám kvartiralar túrin tańlawda izertlew járdeminde 
anıqlanatuǵın xalıqtıń social-demografik qásiyetlerin esapqa alıw kerek. 
Turaq-jay qurılısı zonalarınıń rejeli sisteması aymaqlardıń qala qurılısı hám 
tábiyiy qásiyetlerin esapqa alıp, xalıq jasaw aymaqların zonalaw hám rejeli sisteması 
menen baylanısqan halda pútin tárizde qáliplestiriw lazım. 
Bunda sanitar-gigienalıq normalar hám qáwipsizlik talaplarına muwapıq turaq-
jay, jámiyetlik imarat hám inshaatları, jol-kóshe tarmaǵı, kóklemzarlastırılǵan 
ulıwma paydalanıw aymaqları, sonday-aq basqa obyektlerdiń ózara baylanıslı halda 
jaylastırılıwı názerde tutıladı. Turaq-jay aymaqlarınıń ólshemlerin anıqlawda turaq-
jay dástúrleriniń basqıshlar boyınsha ámelge asırıwdan kelip shıǵıwı kerek. Turaq-jay 

---

45 
fondı hám onıń sisteması xalıqtıń shańaraq quramı, onıń dárámat dárejesi, hár bir 
shańaraqtı bólek úy menen támiynlew zárúrliginen kelip shıqqan halda bar ekenligi 
hám keleshektegi úy-jay menen támiynlengenligi, sonday-aq avtomobiller sanınıń 
prognozlı dárejesi haqqında anıq hám prognoz maǵlıwmatlar analizi tiykarında 
anıqlanadı. Mámleket hám basqa turaq-jay fondı ushın bolsa, nızamshılıqta 
belgilengen turaq-jay maydanınıń social normaların esapqa alǵan halda ámelge 
asıradı.
Turaq-jay 
zonalarınıń 
aymaqları 
turaq-jay 
sistemalarınıń 
tómendegi 
funkcional-rejeli kóriniste shólkemlestiriledi: 
-
Massiv
yamasa magistrallar aralıq aymaq–aymaqlıq ólshemleri, ádette, 5 
gektardan 60 gektarǵa deyin bolǵan qızıl sızıqlar shegarası yamasa basqa 
shegaralardaǵı qurılmalardıń tiykarǵı rejeli elementi; 
-
Massiv yamasa magistrallar aralıq aymaqlarda aymaqtı shegaralawshı 
rejege muwapıq bólek úyler (úy xojalıqları) yamasa turaq-jay toparları ushın turaq-
jay qurılmaları ushın jer ushastkaları ajıratılıwı múmkin. 
Qala qurılısı reje sheshimlerin bahalaw ushın hám turaq-jay rayonları hám 
mikrorayonlarınıń rejelew joybarın hám qurılıstıń tejemli hám aqılǵa kóre analizden 
ótkeriw imkánin tabıw ushın lazım bolǵan texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishlerge 
tómendegiler kiredi: 
Mikrorayon maydanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ga. 
Xalıq sanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adam. 
Turaq-jay menen támiynlengenlik norması . . . . m
2
/adam. 
Turaq-jay fondı. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . m
2
. 
Turaq-jay fondınıń uzınlıǵı : 
Brutto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m
2
/ga. 
Netto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .m
2
/ga. 
Qurılıs tıǵızlıǵı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . %. 
Qurılıstıń ortasha qabatlılıǵı . . . . . . . . . . . . . . .. qabat(etaj). 
Xalıqtıń tıǵızlıǵı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adam 
1 adamǵa mikrorayon kólemi . . . . . . . . . . . . . . . m
2
/ga. 

---

46 
Turaq-jay birlespesi- rayonnıń yamasa mikrorayonnıń barlıq turaq-jay 
úylerinde bar bolǵan turaq-jay maydanınıń jıyındısına aytıladı.
Turaq-jay birlespesi “brutto” tıǵızlıǵı turaq-jay fondınıń qızıl sızıqtaǵı 
mikrorayonnıń pútkil aymaǵınıń 1 gektarǵa qansha turaq-jay maydanınıń tuwrı 
keliwin kórsetedi.
Mikrorayon aymaǵınıń maydanı – qızıl sızıq shegarasında anıqlanadı, bunda 
qala hám rayon áhmiyetine iye bolǵan mekemelerdiń jaylasıw maydanların (eger olar 
sol shegaralarda jaylasqan bolsa) shıǵarıp taslanadı.
Turaq-jay aymaǵı – birinshi qabatlar menen orap alınǵan barlıq turaq-jay 
úyleriniń maydanları hám turaq-jay úylerine tikkeley jaqın turıwshı aymaqlardan (bir 
topar úylerdiń kóklemzarlastırılǵan ushastkalar, úylerge ótetuǵın ótiw orınları, piyada 
jollar, xojalıq maydanları) ibarat. 
Qurılıs tıǵızlıǵı – turaq-jay úylerin sheklegen maydandı (qurılıs maydanı), 
mikrorayon turaq-jay aymaǵı maydanına salıstırılıwı procentlerde anıqlanadı. 
Xalıq tıǵızlıǵı – 1 ga qurılatuǵın aymaqqa tuwrı keletuǵın adamlar sanınan 
ibarat. Bul kórsetkishti turaq-jay fondı tıǵızlıǵına qabıl etilgen muǵdarlı jaylasıw 
maydanına bóliw arqalı anıqlanadı. Bul kórsetkish mikrorayon maydanına kóbeytiw 
arqalı mektep, balalar baqshası xizmet kórsetiw kárxanasınıń “1000 adamǵa” 
esaplanatuǵın sıyımlılıǵın ornatıw ushın kerek bolatuǵın mikrorayon xalqınıń rejeli 
sanın anıqlaw múmkin.
Bir adamǵa tuwrı keletuǵın mikrorayon aymaǵı maydanı–xalıq tıǵızlıǵına keri 
bolǵan kórsetkish bolıp esaplanadı.