Universiteti arxitektura fakulteti

__________________________________________________________
km/km
2
 
kvartallar hám tutasqan kósheler maydanı 

---

37 
Kishi mánistegi kórsetkish λ, máselen 0,3-0,4 m/jasawshı, qurılıs hám kósheler 
tarmaǵı ekspluataciyasınıń únemliligin kórsetedi. φ hám λ kórsetkishleri bir-birin 
toltıradı: 
δ 
eń jaqsısı abadanlastırıwdıń tegislik elementleri únemliligin táripleydi 
(kóshelerge tas jatqızılǵanlıǵı hám olardıń kóklemzarlastırılǵanlıǵı), Λ-uzınlıqqa 
tiyisli elementler (jer astı tarmaqları).
Demek, (11) hám (14) formulalar úsh ólshem ortasındaǵı baylanıstı
ornatadı: 
1)
Imarat–imaratlardıń tıǵızlıǵı hám qabatlar ólshemi, olarǵa 
δ
netto
nıń 
belgili mánisleri tuwrı keledi (bir túrde jasaw normasında) 
2)
Kósheler hám kvartallardıń ólshemi, yaǵnıy rejeniń xarakteri (ξ i Δ); 
3)
Abadanlastırıwdıń dárejesi hám xarakteri (δ hám λ ólshemi ol yáki bul 
tiptegi abadanlastırıwdıń ekonomikalıq unamlılıǵın
táripleydi). 
Abadanlastırıwdıń únemliligi maqsetinde tómendegiler zárúr: jeterli dárejede 
imarat qurılısınıń tıǵızlıǵı, iri jasaw mikrorayonları.
Qalanıń eski rejesi hámde qurılısı menen abadanlastırıw dárejesine bolǵan jańa 
talaplar ortasındaǵı 
nomuvofiqlik 
qalanı rekonstrukciya qılıw wazıypaları ámelge 
asırılmaqta: siyrek mayda salınǵan imaratlardı birqansha intensivlirekleri menen 
almastırıw hám kvartallardı keńeytiw hámde mikrorayonlardı shólkemlestiriw jolı 
menen qalanı qayta rejelestiriw.
Usı wazıypanı sheshiw ushın bar bolǵan reje hám qurılıstı bólek rayonları 
boyınsha analiz qılıw kerek. 
Tipik kvartallar hám kóshelerdiń ólshemlerin anıqlaw (qala rejesi boyınsha) 
hámde ξ, Δ, φ hám λ ólshemin esaplaw usı juwmaqlardı bermekte.
Mısalı, kvartallar toparı menen úsh qala: I shi qalada kvartallar ólshemi: l=165 
m; u=105 m, v =25 m; xalıq tıǵızlıǵı 
= 142 jasawshılarǵa 
1 jasawshıǵa tuwrı keliwshi kósheler uzınlıǵı–λ tómendegi sxema boyınsha 
ámelge asırıladı:

---

38 
Demek, kishi kvartallar ushın (ólshemi b
ge) kósheler maydanı 
aymaqtıń 30 %in quraydı, kósheler tarmaǵınıń tıǵızlıǵı bolsa -13 km/km
2
. Bunıń 
aqıbetinde qurılıstıń siyreklesiwi sebepli xalıq tıǵızlıǵı tómen ekenligi (142 
jashawshıǵа), 1 jasawshıǵа kósheler mаydanınıń 30 m
2
hám kósheler uzınlıǵı 1,3m 
ge tuwrı keledi. Qala rayonları túpten rekonstrukciya qılınıwı kerek.
Ekinshi qalanıń maǵlıwmatları.
II shi qalalarda kvartallar ólshemi =250m; 
= 150 m; b = 25 m; xalıq 
tıǵızlıǵı 
200 jasawshıǵa.
Esaplaymız: =0,22; φ=14
/jasawshı; Δ=9,4 km/
; λ=0,6 m/jasawshı. 
1-shi qaladan kóre, kvartallar ólshemi úlkenirek bolǵanı nátiyjesinde 
(
), kósheler maydanı kemirek–aymaqtıń 22%. Rayonda kóshelerdiń 
maydanı salıstırǵanda kishi-14 
/jasawshı hám kóshelerdiń uzınlıǵı-0,6 m/jasawshı. 
Bul bolsa jeterli joqarı dárejede abadanlastırıwdan paydalanıwdıń unemliligin 
kórsetedi. Tiykarınan, derlik rekonstrukciya qılınǵannan keyin.
Ushinshi qalanıń maǵlıwmatları.
III shi qalalarda tómendegishe ólshemlerge iye:
=170m; =140m; b=30m; xalıq tıǵızlıǵı 
=500 jasawshıǵa; = 0,3; 
=8,6 
/jasawshı; 
Júdá intensiv imarat qurılısı sebepli (
= 500 jasawshıǵа) 1 jasawshıǵa 
kósheniń jámi 8.6 m
2
mаydanı hám kóshe uzınlıǵınıń 0,3 m tuwrı keledi. Degen 
menen, kósheler maydanı úlken aymaqtı iyelese da (30%), kvartallardıń 
úlkenlestiriwdiń qájeti joq. Imarat qurılısın táriyplew maqsetinde qalanıń bólek 
kvartalları boyınsha tómendegi belgiler úyreniledi:
jas

---

39 
- 
qurılǵan 
imarattıń 
materialları: 
- qurılǵan imarattıń tıǵızlıǵı
= 
- qurılǵan imaratlardıń qabatları: 
- jasaw (turaq-jay) fondınıń 
tıǵızlıǵı = 
- qurılıs mánisine salıstırǵanda turaq-jay fondınıń tozıwı % te 
- qurılǵan imaratlardıń házirgi kúndegi mánisi sumda.
Qalanıń qurılıs zonaların keste maǵlıwmatlarına kóre anıqlaw múmkin: