Universiteti a. A. Pulatov voleybol nazariyasi va

Dastlabki tanlov. 
Dastlabki
 
tanlov odatda 3 bosqichda amalga oshiriladi: 
I bosqich.
Targ‘ibot-tashviqot ishlarini uyushtirib, o‘quvchi bolalarni 
qiziqtirish, jalb qilish (suhbat, ma’ruzalar o‘tkazish, voleybol musobaqalari haqida 
filmlar namoyish qilish). Ko‘rgazmali musobaqalar uyushtirish, taniqli sportchilar 
ishtirokida suhbatlar o‘tkazish. 
II-bosqich.
Baholovchi mashqlar, harakatli va xalq o‘yinlari yordamida 
dastlabki tanlov – qabul o‘tkazish (qaddi-qomat ko‘rsatkichlari, jismoniy 
sifatlarning rivojlanganligini apparatlar yordamida aniqlash va hokazo). Jismoniy 
rivojlanish va jismoniy tayyorgarlik bo‘yicha belgilangan me’yoriy ko‘rsat-kichlar 
11-jadvalda aks ettirilgan. 
III-bosqich.
Boshlang‘ich tayyorgarlik I yillik o‘rgatish davrida bolalarni 
maxsus sifatlari, texnik-taktik malakalari, qobiliyatlari va imkoniyatlarini baholash. 
Ularni nasliy xislatlarini o‘rganish. Texnik va taktik tayyorgarlik bo‘yicha tanlov 
o‘tkazish. 

---

282 
DAVRLAR 
Boshlang‘ich tanlov 
Ko‘p yilga mo‘ljallangan 
tanlov 
Jamoani tuzish tanlovi 
Pog‘onalar 
Sport iqti-
sosligiga 
yondosh-
tirish 
Boshlan-
g‘ich tay-
yorgarlik 
guruhiga 
tanlov
Sport ixti-
sosligiga 
tanlov
Sport tako-
millashuvi 
guruhiga 
tanlov
Sport 
ustalari 
jamoasiga 
tanlov
Terma 
jamoalarga 
tanlov 
BOSQICHLAR 
1-bosqich
Tayyor-
garlik 
tadbirlari
Tayrgar-
likni 
baholash
Tayrgar-likni 
baholash
O‘yin 
samarasini 
baholash 
O‘yinchi-
larni tanlash 
Nomzod-
larni tanlash 
2-bosqich
Naslga 
qarab 
chama-
lash 
Qobilyatni 
baholash 
O‘yin 
ixtisosligiga 
munosiblik 
Takomilla-
shuv 
darajasini 
baholash 
Asosiy 
o‘yinchi-
larni 
birlashtirish
O‘yinchi-
larni 
birlashtirish 
3-bosqich
Sport 
turiga 
qarab cha-
malash 
Spotr 
turiga 
munosib-
ligi haqida 
xulosa 
Imkoniyatiga 
qarab 
chamalash 
O‘yin 
yo‘nalishini 
baholash 
Ma’lum 
o‘yinga 
o‘yinchilarni 
saralash 
Ma’lum 
o‘yinga 
o‘yinchilarni 
saralash 
 
89-rasm 
 
 

---

283 
13-jadval 
BO‘SMga tanlov o‘tkazishga mo‘ljallangan me’yoriy talablar
(9-10 yosh) 
T/r 
Testlar
A’lo
Yaxshi
Qoniqarli 
Jismoniy o‘sish 
Qiz bolalar 
1. Tana uzunligi, 
sm
156 va yuqori 
155-151 
150-141 
2. Tana vazni, 
kg
o‘rtacha 
37-40 
3. O‘ng bilak kuchi, 
kg
20 va yuqori 
19-16 
15-13 
4. Ko‘krak aylanasi, 
sm
o‘rtacha 
66-68 
O‘g‘il bolalar 
1. Tana uzunligi, 
sm 
153 va yuqori 
152-148 
147-143 
2. Tana vazni, 
kg 
o‘rtacha 
38-42 
3. O‘ng bilak kuchi, 
kg 
65 va yuqori 
64-59 
58-52 
4. Ko‘krak aylanasi, 
sm 
o‘rtacha 
65-67 
Jismoniy rivojlanish 
Qiz bolalar 
1. 30 
m
yugurish, 
sek
5,6 va kam 
5,7-6,1 
6,2-6,6 
2. 5x6 
m
yugurish, 
sek
12,4 va kam 
12,5-12,8 
12,9-13,3 
3. Archasimon yugurish, 
sek
32,0 va kam
32,1-32,6 
32,7-33,2 
4. Joydan vertikal sakrash, 
sm
37 va yuqori 
36-31 
30-25 
5. To‘ldirma to‘pni (1 
kg
) otish, 
m
9,0 va ko‘p 
8,9-7,0 
6,9-5,0 
O‘g‘il bolalar 
1. 30 
m
yugurish, 
sek
5,3 va kam 
5,4-5,7 
5,8-6,2 
2. 5x6 
m
yugurish, 
sek
12,0 va kam 
12,2-12,4 
12,5-12,8 
3. Archasimon yugurish, 
sek
31,0 va kam 
31,1-31,6 
31,7-32,2 
4. Joydan vertikal sakrash, 
sm
40 va yuqori 
39-33 
32-26 
5. To‘ldirma to‘pni (1 
kg
) otish, 
m
11 va ko‘p 
10,9-9,0 
8,9-6,0 
Voleybol bilan shug‘ullanishga munosibligi.
 
BO‘SMga qabul qilish 
mutaxassis-murabbiy uchun o‘ta mas’uliyatli tadbirdir. Bu tadbirni amalda hamma 
ko‘rsatkichlarni bir-biriga taqqoslay bilish, voleybol o‘yinining mohiyatiga yaqin
ko‘rsatkichga ega bo‘lgan bolalarni farqlay olish,
 
sport turiga zarur qobiliyatlarni 
ajrata bilish katta ahamiyatga egadir. Shu bilan bir qatorda tanlov natijalariga 
ko‘ra qabul qilish haqida uzil-kesil xulosaga kelish o‘rinsiz, mavjud ko‘rsat-kichlarni 
e’tiborga olgan holda saralovni davom ettirish darkor. 

---

284 
Uzluksiz tanlov (saralov) va o‘yin funksiyalarini (ixtisoslarini) belgi-lash.
Yuqori malakali voleybolchilarni tayyorlashda mazkur bosqich tadbirlari hal qiluvchi 
ahamiyatga loyiq.
Albatta uzluksiz tanlov-saralov hamda bolalarni mu-ayyan o‘yin 
ixtisosliklariga munosibliklarini aniqlash ko‘p yillik sport tayyor-garligining 
barcha bosqichlarida amalga oshirib boriladi. Bu masala, ayniqsa, o‘quv-trenirovka 
va takomillashtiruv guruhlarida alohida ahamiyat kasb etadi. 
Voleybol bilan shug‘ullanishga tanlov asosida qabul qilish
jarayonini
kuchaytirish maqsadida mavjud tanlov vositalariga qo‘shimcha qilib tanlangan sport 
turi xususiyatini “e’tiborga” olgan yoki maxsus ixtisoslashtirilgan xalq harakatli 
o‘yinlaridan foydalanish tanlovni yanada “toza”, maqsadli amalga oshirish 
imkonini yaratib boradi. Tanlov maxsus testlar asosida o‘tkaziladi (12-jadval).
Sport o‘yinlari turlari (voleybol, gandbol, futbol va h.k.) bo‘yicha turli 
yillarda nashrdan chiqarilgan BO‘SM dasturlariga muvofiq dastlabki tayyor-garlik 
guruhlariga qabul qilishda bolalarning yoshi, shug‘ullanuvchilar soni, guruhlar 
soni turlicha berilgan. Masalan, 1982-yilda Yu.D. Jeleznyak, K.A. Shvets, N.V. 
Dolinskayalar muallifligida chop etilgan BO‘SM dasturida 10, 11, 12 yoshli 
bolalar uchun dastlabki tayyorgarlik guruhlariga qabul qilish bo‘yicha me’yoriy 
test mezonlari berilgan. Guruhdagi shug‘ullanuvchilar soni 15 kishi, haftalik 
mashg‘ulotlar hajmi 8 soat, yillik mashg‘ulotlar hajmi 416 soat miqdorida berilgan 
(12, 13-jadvallar). 
14-jadval