Universiteti a. A. Pulatov voleybol nazariyasi va

Maxsus jismoniy
sifatlar 
Maxsus
 
kuch 
Maxsus
 
tezkorlik 
Sakrovchanlik 
Sakrash 
chidamkorligi 
Maxsus
 
epchillik 
Tezkor- kuch 
chidamkorligi 
Maxsus
 
egiluvchanlik 
O‘yin 
chidamkorligi 

---

198 
11. Jismoniy tayyorgarlikni boshqa tayyorgarlik turlari bilan bog‘liqligi 
haqida qanday tushunchalarga egasiz? 
 
IX BOB. MUSOBAQA QOIDALARI, XAKAMLAR VA XAKAMLIK 
QILISH METODIKASI
9.1. Musobaqa haqida tushuncha va musobaqa turlari 
Trenerning kasbiy-pedagogik faoliyati faqat ushbu bobning muvofiq 
bandlarida qayd etilgan va mazmuni ochib berilgan funksional yo‘nalishlar bilan 
chegaralanmaydi. Trener keng va tor ma’noda ko‘p dasturli ommaviy muso-
baqalar, an’anaviy turnirlar, sport bayramlari, shu jumladan o‘z sport ixtisosligi 
bo‘yicha chempionatlar, xotira turnirlari, kubok musobaqalarini tashkil qilish 
hamda o‘tkazish bilan bog‘liq bilim va ko‘nikmalarga ham ega bo‘lmog‘i lozim. 
Buning uchun unda musobaqalarni ochilish va yopilish marosimlari, musobaqa 
nizomlarini ishlab chiqish, musobaqa o‘tkazish tizimlari, rasmiy musobaqa 
qoidalari va hakamlik qilishga doir bilim-malakalar yuksak shakllangan bo‘lishi 
darkor. Quyida ana shu masalalar mohiyati va mazmuni voleybol misolida 
qisqacha ochib berilgan.
Musobaqa keng ma’noda har bir insonni yakka tartibda, biror raqibga 
nisbatan yoki jamoani jamoaga nisbatan muayyan sohada (san’at, adabiyot, ishlab 
chiqarish, sport va h.k.) raqobat ta’sirida o‘z imkoniyatlarini safarbar etib, yuksak 
natijaga erishish tushunchasini anglatadi. Ushbu jarayonni amalga oshirishda 
o‘ziga xos tartib-qoidalar, shart-sharoitlar, maqsad va vazifalar belgi-lanadi.
Sport musobaqasi – bu ma’lum muddat ichida shakllangan yoki shakllan-
tirilgan madaniy-ma’naviy, intellektual salohiyat, jismoniy-ruhiy va texnik-taktik 
tayyorgarlikka asoslangan imkoniyatlarni raqobat ta’sirida namoyish etish va 
yuksak natijaga erishishga qaratilgan integral jarayondir. 
Sport musobaqalari, miqyosidan qat’i nazar, bir qator turlarga bo‘linadi: 
Olimpiada o‘yinlari, chempionat, Kubok musobaqalari, turnirlar va h.k. 
O‘zbekistonda esa bundan tashqari boshqa davlatlarda o‘xshashligi yo‘q “Umid 

---

199 
nihollari”, “Barkamol avlod”, “Universiada” kabi uch pog‘onali va ko‘p bosqichli 
ommaviy sport musobaqalari an’anaviy tarzda muntazam o‘tkazilishi odat tusiga 
kirgan. Tarixiy an’analarga ko‘ra har bir musobaqa o‘z miqyosi va maqomidan 
qat’i nazar o‘ziga xos tarbiyaviy, ijtimoiy, siyosiy ahamiyat kasb etadi. Jismoniy 
tarbiya va sportni sog‘lomlashtiruvchi, tarixiy, madaniy va ma’naviy qadriyatlarni 
shakllantiruvchi, barkamol avlodni tarbiyalovchi hamda intellektual salohiyatni 
oshiruvchi vosita sifatida xizmat qiladi. Aynan musobaqa sport geografiyasi va uni 
ommaviylik doirasini kengaytirishdek strategik maqsadni hal etadi.