Умурзоқов Ў. П., Тошбоев А. Ж., Тошбоев А. А. Фермер хўжалиги

IV БОБ. ФЕРМЕР ХЎЖАЛИКЛАРИДА МЕҲНАТНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ ВА УНИНГ САМАРАДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИ

4.1. Меҳнат ресурслари ва ундан фойдаланиш

Ўзбекистон Республикаси аҳолиси сони 2005 йилда 26,0 миллион киши бўлиб, шундан меҳнат ресурслари 9,9 миллион кишини ташкил этиб, йилига 300-370 минг кишига кўпайиб бормоқда.
Кишиларнинг меҳнат қилиш кибилияти, уларда бўлган жисмоний ва маънавий қобилиятлар йигиндиси иш кучи дейилади. Иш кучи одамнинг меҳнат қобилияти бўлиб, ҳар кандай жамиятда ва ишлаб чиқариш шароитларида турлича фаолият кўрсатади.
Қишлоқ хўжалигида меҳнат қилиш қобилиятига эга бўлган фуқароларни меҳнат ресурслари деб аталади. Уларнинг ҳуқуқий асослари Республика Олий Мажлиси томонидан қабул қилинган «Меҳнат кодекси»да (04.1996 й.), «Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги (05.1998 й.) қонунда батафсил кўсатилган. Меҳнат ресурслари 16 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар, 55 ёшгача бўлган аёллар ҳисобланади. Шу билан биргаликда меҳнат қилиш имкониятига эга бўлган ўсмирлар ва нафақахўрлар ҳам меҳнат ресурслари саналади. Уларнинг таркибида иқтисодий фаол меҳнат қилиш имкониятига эга бўлган алоҳида аҳамият касб этади.
Қишлоқ хўжалигида фан техника, ва чет эл технологиялари натижасида оддий меҳнат мураккаб меҳнатга, қишлоқ хўжалик меҳнати эса интелектуал меҳнат турига айланиб бориши керак. Бу эса бозор талаби бўйича қишлоқда меҳнат ресурсларининг малакасини оширишни талаб этади.
Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги олий ўқув юртлари коледж ва ихтисослашган мутахассислик курслари фаолият кўрсатиб, малакали бозор иқтисодиётига асосланган кадрлар тайёрлаб бормоқда. Асосан, бу кадр тайёрлаш тадбирларининг асосий мақсади қишлоқ хўжалигини янада саноат усулида ривожлантириб, механизациялаш даражасини оширмоқда.
Меҳнат ресурслари баланси - меҳнат ресурсларининг сонини режалаштирилган бажариладиган ишлар учун унинг бажарган ишига тўғри келишидир.
Меҳнат ресурслари билан таъминланиш даражаси мавжуд ресурсларининг йиллик иш вақти фондини, ишлаб чиқаришнинг иш кучига бўлган талабига бўлиш йўли билан аниқланади.
Хўжаликнинг иш кучига бўлган талаби, технологик карта бўйича бажариладиган иш ҳажмига қараб аниқланади. Кул кучи билан бажариладиган ишлар киши - кунни, киши соати ҳисобида белгиланади. Ўзбекистон шароитидаги кўп йиллик метрологик кўзатишларда, йилнинг 282 кун деҳқончилик ишларини бажариш мумкин. Ишловчининг йиллик иш вақти фондини аниқлаш учун йилнинг ишга яроқли кунидан дам олиш (52 кун), байрам (19 кун) таътил кунлари чиқариб ташлаш керак 282 - 52 - 19 кунни ташкил этади.