Umurtqalilar

Qushlar skeletini o‘rganish
1. Qush skeletini ko'zdan kechiring, bosh suyagi, umurtqa pog'onasi1?'ko'krak qafasi skeleti, to'sh, qanot, orqa oyoq va kamar suyaklarini aniqlang.


2. Bosh qutisi suyaklarini ko'zdan kechiring, miya qutisi, pastki va ustki jag‘ suyaklarini tekshirib, nima uchun bosh skeletining yengil bo'lishi sabablarini izohlab bering.
3. Umurtqa pog'onasi bo'lim larini ko'zdan kechiring. Umurtqa pog'onasining qaysi bo'limlarida umurtqalarning harakatsiz birikishini va buni qushlar uchun qanday ahamiya­ tga ega ekanligini tushunib oling.
4. Ko'krak qafasi suyaklari va qovurg'alarini umurtqa pog'onasi hamda to'sh suyagi bilan qanday birikishini aniq­ lang.
5. Qanot va yelka kamari suyaklarini toping. Qushlar qan­ oti bilan sudralib yuruvchilaming oldingi oyog'i skeleti o'rtasida qanday o'xshashlik va farq borligini aniqlang.
6. Orqa oyoq va chanoq kamari suyaklarini aniqlang. Son, boldir, ilik va barmoq suyaklarini toping.
Qushlarning skeleti tubandagi bo'limlarga, ya’ni bosh ske­ leti, o'q skeleti, ko'krak qafasi (to'sh, qovurg'a) skeleti, oyoq skeleti va ulaming kamarlariga bo'linadi (90-rasm).
Bosh skeleti. Qushlarning tropibazal (bosh miya ko'z
kosalari oralig'ida joylashmagan) bosh skeleti hozirgi zamon sudralib yuruvchilarining bosh skeletidan asosan o'ziga xos shakli bilan farq qiladi. Qushlar miya qutisining oldingi uchi tumshuqqa aylangan bo'lib, ikki yon tomonida katta-katta ko'z kosasi bor. Miya qutisining suyaklari bilinmaydigan darajada bir-biriga qo'shilib ketishi jihatidan qushlar pterodaktillar bi­ lan ko'rshapalaklarga o'xshaydi.
Qushlarning bosh skeleti ham boshqa umurtqali hayvon- larniki kabi miya qutisi va tarkibiga ko'z kosasi atrofidagi suyaklar kiradigan neurokraniumga hamda jag'lar, tanglay suyaklari va til osti apparati kiradigan yuz Skeleti — sply- anxnokraniumga bo'linadi (91-rasm).
Kuzatishni neurokraniumning ensa bo'limidan boshlaymiz.
Ensa bo'limning tarkibiga katta ensa teshigi atrofida turadi-


gan (voyaga yetgan qushlarda qo'shilib ketgan) to'rtta tipik ensa suyaklari: ensa teshigining ostidagi toq asosiy ensa SVftSgi, yon tomonlardagi — juft yon ensa suyagi va ustki — toq ustki ensa suyagi kiradi. Sudralib yuruvchilardagidek ensa teshigining osti-dagi toq ensa bo'rtmasi yon va asosiy
ensa suyaklarning birikishidan hosil bo'ladi. Miya qutisi qopqog'ining tarkibiga - juft tepa, manglay, burun suyagi va tangacha suyaklar kiradi. Ko'z kosasining eng oldingi qismini esa ko‘z yosh suyagi tashkil qiladi. Bu suyaklarning hammasi boshqa hayvonlardagidek qoplag'ich suyaklardir.