Umurtqalilar

Ob’ektning sistematik holati
Tip. Xordalilar — Chordata
Kenja tip. Umurtqalilar - Vertebrata yoki
Bosh skeletlilai - Craniata
Katta sinf. To‘rt oyoqlilar - Tetrapoda Sinf. Sudralib yuruvchilar — Reptilia Turkum. Tangachalilar — Squamata
Kenja turkum. Kaltakesaklar — Sauria (Lacertilia)
Vakil. Ildam kaltakesak - Lacerta agilis L.

Kerakli m ate riallar va jiho zla r : kaltakesak, ilo n va toshbaqaning montaj qilingan skeletlari; kaltakesak tanasining turli bo'limlari umurtqalari, oldingi va orqa oyoqlari hamda kamarlari skeletlari; bosh skeleti, preparoval ninalar. Kaltake­ sak, ilon va toshbaqaning skeletlari, tanasining turli qismidagi umurtqalari, bosh skeleti, oyoq skeletlari va kamarlari aks ettirilgan jadvallar.

M ashg'ulotning maqsadi: ildam kaltakesak m isolida sudra- lib yuruvchilar sinfi vakillarining skeleti tuzilishini o'rganish.

Ishning mazmuni: sudralib yuruvchilaming skeleti suvda ham quruqlikda yashovchilarnikiga nisbatan ancha takomil- lashgan. Progressiv xususiyatlariga suyak elementlarining yax­ shi rivojlanganligi, oyoqlarining o‘q skeletiga mustahkam biri­ kishi ulaming quruqlikda yashashga moslashganligi bilan bog'liq ekanligini aytib o‘tish lozim.

Sudralib yuruvchilar skeletidagi xarakterli xususiyatlardan yana biri ularda to‘sh suyagi va qovurg'alarning rivojlanganli­ gi tufayli ko'krak qafasining paydo bo'lishidir (ilon va tosh- baqalarda bo'lmaydi).


Umurtqa pog'onasi. Sudralib yuruvchilaming o‘q skeleti yoki umurtqa pog'onasining qismlari suvda ham quruqlikda yashovchilamikiga nisbatan harakatchan va to'rtta bo'limga: bo'yin, ko'krak-bel, dumg'aza va dumga b o 'lin a d i. Umurtqalar tanasining old tomoni botiq, orqa tomoni bo'rtib chiqqan, ya’ni protsel tipda bo'ladi. Uning yuqori tomoni­ dan ustki yoylar (67-rasm) chiqadi, bu yoylar aniq ajralib turadigan qiltanoq ostist o'simta bilan tugaydi.


9