Umurtqalilar

46-rasm. Urg'ochi baqada ichki organlar­ ining joylashishi:
l-yurak, 2 -o‘pka, 3-jigarning chap pallasi, 4-jigarning o ‘ng pal­ lasi, 5-o‘t pufagi, 6 -oshqozon, 7- oshqozon osti bezi, 8 -o‘n ikki bar­ m oqli ichak, 9-ingichka ichak, 10- to ‘g ‘ri ichak, 11-taloq, 12-kloaka, 13-siydik pufagi, 14-siydik pufagi teshigi, 15-buyrak, 16-siydik y o ‘li, 17-siydik yo‘lining kloakadagi juft teshigi, 18-o‘ng tuxum don (chap tuxum doni olib tashlangan), 19- yog‘ tanacha, 20-o‘ng tuxum y o ‘li, 21-chap tuxum y o ‘li, 22-tuxum yo'lining bachadon qism i, 23-tux- um yo ‘lining kloakaga ochilgan teshigi, 24-orqa aorta, 25-orqa ko­ vak vena, 26-umumiy uyqu arter­ iyasi, 27-aortaning chap yoyi, 28- o ‘pka-tcri arteriyasi.


Yurakning pastki qismi serbar, to‘q qizil rangli jigar palla­ lari oralig'ida joylashgan. Jigar ag'darilsa, uning tagidagi to‘q ko‘k rangli kattaligi moshday o‘t pufagi ko'rinadi. Jigarning o'ng (yoruvchiga nisbatan) tomonidan oshqozonning keyingi bo'limi chiqib turadi. Agar jigar yuqoriga ko'tarilsa, uning hamma qismi ko'rinadi. Baqa oshqozoni retorg shishasimon bo'lib, och sarg'ish ranglidir. Oshqozonning keyingi qismidan o'n ikki barmoqli ichak boshlanadi. Baqaning uzunchoq to'q
sariq rangli yassi oshqozon osti bezi o'n ikki barmoqli ichak qovuzlog'ida (charvida) joylashgan. O'n ikki barmoqli ichak
bir nechta burmali bo'lib, bilinar-bilinmas chegara bilan in­ gichka ichakka, u esa o'z navbatida keng va oxirgi uchi kloakaga ochiladigan orqa (to'g'ri) ichakka aylanadi. Kloa-
kaga bundan tashqari yupqa devorli va ikki pallali siydik pufagi ham ochiladi. Ichak burmalari orasidagi kichik, no'xatdek qizil rangli taloq-ni izlab toping.
Barcha ichki organlar ostida joylashgan buyrakni ko'rish uchun ichak burmalarini bir tomonga surish kerak. Shunda faqat buyraklarnigina emas (erkak baqalarda), hatto buyrak­ ning oldingi uchiga taqalib turadigan bir juft oqimtir yumaloq urug'donlarni ham ko'rish imkoniyati tug'iladi. Urg'ochi baqalarning jinsiy bezlari bir juft tuxumdondan iborat bo'lib, uning kattaligi yil tasliga qarab o‘zgarib turadi: yoz va kuzda kichik bo'lsa, bahorda juda katta bo'lib, ichi yumaloq qora tu­ xumlar bilan to'lib turadi. Ana shu paytda u butun ichki or- ganlarni atroflicha qoplagani uchun ularni ko'p hollarda bu­ tunlay ko'rib bo'lmaydi.
Suvda ham quruqlikda yashovchilarning ko'payish organ­ lari bir juft jinsiy bezlardan iborat. Erkak baqa jinsiy bezlari (47-rasm) yumaloq oqimtir bo'lib, buyrakning oldingi uchiga yaqin joylashgan.
Urug'donlardan chiqqan urug' yo'li buyrakdan o'tib volfov kanaliga, undan kloakaga qo'shiladi. Volfov kanallari kloa-


kaga kirishdan oldin spermani vaqtincha rezerv holida asray- digan kengayma - urug‘ pufaklarini hosil qiladi. Urg‘ochilarining tuxumdonlari yupqa devorli xaltachadan iborat boiib, voyaga yetgan individlarida uning ichi pigment- lashgan tuxumlar bilan toigan boiadi.
Tana bo'shlig'ining yon tomonlarida buralib-buralib yotgan tuxum yo'llari (myuller kanallari) joylashgan. Tuxum yoilari kloakaga ochilishidan oldin buralib-buralib ketgan bir juft naydan iborat, ulaming kichikroq ichki teshiklari umurtqa pog'onasining yoniga, o'pkaga yaqin yerga o'rnashgan, tashqi teshiklari esa mustaqil ravishda kloakaga ochiladi. Tuxum yoilarining voronkasi yurak xaltasiga yopishgan, shunga ko'ra ular (voronkalar) yurak urganda dam qisilib, dam yozilib tura­ di va natijada gavda bo'shlig'idan tuxumlarni so'rib oladi.