Umurtqalilar

Ayirish organlari. Qushlarning juft to'q qizil rangli me- tanefrik juda katta buyragi bo'ladi (88-rasm). Bu qushlarda moddalar almashinuvining intensivligi bilan bog'liq.
88-rasm. Kaptaming siydik-tanosil sistemasi:
A — erkaginiki, В - urg'ochisiniki: 1-buyragi, 2- siydik yo'li, 3-kloaka bo‘shlig‘i, 4-buyrak usti bezi, 5- urug‘don, 6-urug‘don ortig'i, 7-urug‘ yo'li, 8-urug‘ pufagi, 9-tuxumdon, 10-chap tuxum yo'li, 11-tuxum yo'li voronkasi, 12-reduksiyalangan o'ng tuxum yo'lining qoldig'i, 13-to'g‘ri ichagi, 14-siydik teshigi, 15-jinsiy teshik.


Buyraklar uchta pallaga bo'lingan uzunchoq yassi tanacha- dan iborat bo'lib, chanoqning ustki devori ostida joylashgan. Har qaysi buyrakdan kloakaning o'rta bo'limiga ochiladigan siydik yo‘li boshlanadi. Qushlarda siydik pufagi (qovuq) yo'q.
Sarg'imtir mayda juft tanachalar shaklidagi buyrak usti bez­
lari buyrak oldingi uchining yaqiniga joylashgan bo'ladi.
Jinsiy organlari. Erkak qushning jinsiy organlari loviyasi- mon juft urug'dondan iborat (88-A rasm). Ular buyrakka yaqin yerda turadi va hajmi yil fasliga qarab o'zgaradi (ur- chish davrida juda kattalashadi). Har qaysi urug'donning ichki yuzasiga mezanefrik buyrak qoldig'i hisoblanuvchi kichik bo'rtma — urug'don ortig'i joylashgan. Har qaysi urug'don ortig'idan urug1 olib chiqadigan ingichka urug' kanali bosh­ lanadi. Bu kanal kloakaga qo'shilish oldidan bir oz kengayib, urug‘ pufagini hosil qiladi.
Urg'ochi qush (moda, makiyon)larda chap tuxumdon bilan chap tuxum yo‘ligina mukammal rivojlangan (88-B rasm). Tuxumdon noto'g'ri shaklli donador tanacha ko'rinishida bo'lib, chap buyrak ustki chekkasining yaqinida turadi. Gavda bo'shlig'iga ochiladigan chap tuxum yo'lining keng voron­ kasi qalin devorli naydan iborat bo'lib, kloaka ochiladi. Tu­ xum yo'lining fallopiy nayi deb ataladigan eng uzun ustki bo'lim ining ichki tomoni talaygina oqsil bezlar va burmalar bilan qoplangan. Uning keng, lekin devori yupqaroq bo'lgan keyingi bo'lim i bachadon deb ataladi. Bachadon o'z navba­ tida tor qinga aylanadi, qinda esa kloaka ochiladi. Odatda, murtak holidagi o'ng tuxumdon bilan tuxum yo'lini kloaka­ ning o'ng tarafidan izlab topish mumkin.