Umurtqalilar

74-rasm. Qushlar tumshuqlari-ning turli-tumanligi:
1-sorniki, 2—4-balchiqchilarnilci (2-bigiz- tumshuqniki, 3-uzunburun balchiqchiniki, 4- yakantovuq (loyxo‘rak)niki), 5-kolibriniki, 6- qizilishtonniki, 7-tukanniki, 8-saqoqushniki, 9-11-donxo‘r qushlarniki (9-zyablikniki, 10- boltatumshuq (dubonos)niki, 11-qaychi- tumshuq (klyost) n iki), 12- 13- hasha- rotxo‘rlamiki ( 12- penochkaniki, 13 -ten- takqushlamiki), 14-15-suvda suzuvchi qush­ larniki (14-yowoyi o‘rdakniki, 15-cherakniki).


75-rasm. Qushlar barmoqlarining xilma-xilligi:
1,2-suvda suzuvchi qushlamiki (1 — o‘rdaklamiki, 2-qashqaldoqniki),
3,4-botqoq-o‘tloq qushlamiki (3-g‘ozqanjimiki, 4-katta chittakniki), 5-7-daraxt- butalarda ovqat topib oziqlanadigan qushlamiki (5-katta chittakniki, 6-qizilishton- niki, 7-qurlarniki — qishda va yozda), 8-cho‘l va sahroda yashovchi qushlamiki, - suv buldurug‘i —sajdaniki (ustidan, ostidan va yonidan ko‘rinishi), 9-qorli joylarda yashovchi qushlamiki — oq qumiki, 10,11-yirtqich qushlamiki (10-somiki, 11-sko- paniki).


Laboratoriya mashg‘ulotida 2—3 studentga bittadan endigi- na o‘ldirilgan kaptar tarqatiladi. Kaptar topilmagan taqdirda qarg‘a, zag‘cha, tovuq yoki musicha kabi qushlardan ham
138


foydalanish mumkin. Dars boshlashdan 20 minut oldin tirik qushni xloroform yoki efir hidlatib o'ldiriladi. Buning uchun tanlangan qushni idish (silindr shisha yoki qopqoqli chelak)ga solib, xloroform bilan ho‘llangan paxtani shu idish ichiga tash­ lanadi. So‘ngra idish og‘zi havo kirmaydigan qilib berkitilib, shu holda qush idishda qoldiriladi. Qushni jonsizlantirgach, uni yorish va tuzilishini o‘rganishdan oldin xloroform hidini yo'qotish uchun qushni bir necha minut ochiq havoda qoldi­ riladi. Narkozlash imkoniyati bo'lmagan taqdirda qushning yuragiga nina sanchib ham o'ldirish mumkin, buning uchun qush ko'kragini qoplagan patlami yon tomonlarga yotqizib yurakka shpritsning yo'g'on ninasi sanchiladi. Bu usul bilan o'ldirilgan qushni yorganda qon kam ketadi va preparat uncha ifloslanmaydi.
Tashqi tuzilishi. Yangi o'ldirilgan kaptar yoki boshqa qush tulumi yordamida tashqi tuzilishini o'rganing. Boshi, bo'yni, tanasi, qanotlari, dumi va oyoqlarini diqqat bilan ko'zdan kechiring (76-rasm).