Umurtqalilar

Ko‘krak-bel umurtqalari. Kaltakesaklarda ko'krak- bel umurtqalari soni 22 ta. Ko'krak- bel qismi bir- biridan aniq ajralmaganligidan u umumiy bir bo'lim hisoblanadi. Ko'krak- bel bo'limidagi umurtqalarning hammasida qovurg'alar bo'lib, ular sekin-asta kichrayib boradi. Har qaysi qovurg'a ustki — suyak va pastki — tog'ay bo'limidan tashkil topgan. Ko'krak- belning oldingi beshta umurtqasidagi (chin ko'krak umurtqalar- ida) qovurg'alar uzun bo'lib to'shga qo'shiladi va ko'krak qafasini hosil qiladi (ilonlarda to'liq ko'krak qafasi va to'sh suyagi bo'lmaydi).
Dumg'aza umurtqalari. D um g 'a za qis m i ikkita
umurtqadan iborat. Bu umurtqalarning ko'ndalang o'simtalari serbar bo'lib, chanoq suyagi shu o'simtalarga birikadi.
Dum umurtqalari. D um qism i b ir necha o 'n ta
um urtqalardan iborat. U larning olding ila r i dum g'aza umurtqalariga o'xshash, biroq tanalari uzun, ko'ndalang o'simtalari ingichkaroq, ostist o'simtalari esa uzunroq bo'ladi. Orqadagi dum umurtqalari sekin- asta kichrayadi, ostist o'simtalari yo'qoladi va kalta-kalta suyakchalarga aylanadi.
Bosh skeleti. Suvda ham quruqlikda yashovchilarga qarshi
o'laroq sudralib yuruvchilaming bosh skeleti suyaklardan (faqat hidlov va qisman eshituv bo'limidagina tog'ay saqlanib qol­ gan) iborat bo'lib, suyaklarning soni juda ko'pdir. Bosh ske­
le tin ing miya qutisi (neurokranium) va yuz-visseral
bo'limlari embrional rivojlanishda mustaqil taraqqiy etsa-da, voyaga yetgan hayvonlarda ular birikib ketadi. Bosh skeletning tarkibiga birlamchi almashinuvchi va ko'p sondagi ikkilam­ chi — qoplovchi suyaklar kiradi.
Miya qutisi (neurokranium). Ensa bo'limida to'rtta: ikki­ ta yon ensa, bitta ustki ensa va bitta asosiy ensa suyaklari
bor (69-rasm). Bular kelib chiqish jihatidan birlamchi suyak­ lardir. Bu suyaklar katta ensa teshigini o'rab olgan. Ensa teshigining ostida bitta ensa bo'rtmasi bo'lib, buning vu-


judga kelishida asosiy ensa suyagi hamda yon ensa suyaklari ishtirok etadi.


_{a «} ic Is 5