Umumtexnika fanlar kafedrasi

Zanjirli uzatmaning asosiy kattaliklari

Zanjirli uzatmalar juda katta quvvat chegarasida ishlaydi. O‘rtacha 100 quvvat uzatadigan zanjirli uzatmalardan foydalanish keng tarqalgan. Bundan katta quvvat uzatishga mo‘ljallangan zanjirlarning tannarxi qimmat bo‘ladi.
Zanjir va yulduzning aylanish tezligi.
YUlduzning bir marotaba to‘la aylanishi zanjirning ko‘pburchak perimetri uzunligi miqdorida harakatlanishiga sabab bo‘ladi, chunki ko‘pburchak tomoni zanjir qadamiga t (7-rasm) teng, ya’ni zanjir g‘altaklari o‘qlari orasidagi masofa, ko‘pburchak tomoni soni yulduz tishlari soniga tengdir. Bundan chiqadiki zanjirning o‘rtacha tezligi.
t =2π/ZD_ed_dD_i (1)

t




2π/z

d₁

d

d₂

7-rasm. Yulduzning geometrik o‘lchamlari.

Zanjir va yulduzning aylanish tezligi.
υ =n z t / 60·1000 (2)
bu erda n –yulduzning aylanish tezligi, ay/daq.
Odatda zanjirning tezligi 15m/s miqdorigacha tanlanadi. YUlduz tishlari soni katta bo‘lgan, kichik qadamli, sifatli, moylanadigan zanjirlar uchun tezlik 30-35 m/s gacha etishi mumkin.
Uzatmaning o‘rtacha uzatishlar soni yulduzdagi zanjirning o‘rtacha tezligi n₁z₁t₁= n₂z₂t₂ qiymatdan olinadi, bundan
u=n₁/n₂=z₂/z₁ (3)
bu erda n₁va n₂ –tezyurar va sekin aylanuvchi yulduzlarning aylanishlari soni, ay/daq; z₁ va z₂-tezyurar va sekin aylanuvchi yuldukzlar tishlarining soni.
Zanjirli uzatmada uzatishlar soni u≤7 bo‘ladi. Agar o‘lchamlari halaqit bermasa, ba’zi sekin harakatlanuvchi zanjirli uzatmalarda u≤10 gacha bo‘lishi mumkin.
Yulduzlarning tishlari soni. Yulduzning tishlari soni qancha kam bo‘lsa, unda zanjir tezligi harakati notekis bo‘ladi, natijada zanjirning yulduzga o‘ralish tezligi ham ortadi. Ushbu sabablarga ko‘ra tezyurar g‘altakli zanjir uzatmalaridagi kichik yulduzning tishlari soni Z_min =19 ÷ 23, o‘rtacha tezlikdagi uzatma uchun Z_min =17 ÷ 19; va past tezlikdagisi uchun esa Z_min =13 ÷ 15 qabul qilish tavsiya etiladi. Tishli zanjirli uzatmalarda esa yuqoridagi raqamlar 20-30% ortadi.
Zanjir tortilgan paytda, u yulduzning tashqi diametri sari ko‘tarilib boriladi, bu xolat esa yulduz tishlarining eng katta qiymatini belgilaydi, ya’ni g‘altakli zanjir uzatmalarda Z_max =100 ÷ 120 bo‘lsa, tishli zanjirlar uchun Z_max =120 ÷ 140 atrofida olinadi.
O‘qlar orasidagi masofa va zanjirning bo‘g‘inlarining soni
O‘qlar orasidagi masofaning eng kichik miqdori Q_min uzatmaning uzatmalar soni bog‘liq bo‘lib, kichik yulduzga zanjirning qamrov burchagi 120⁰dan kam bo‘lmasligi kerak.
Agar u≤ 3 bo‘lsa
a_min =(D_e2 + D_e1 / 2) + (30 ÷ 50) (4)
Agar u< 3 bo‘lsa
a_min =(D_e1 + D _e2 / 2)· (9 + u / 10) (5)
Bu erda D_e1 va D_e2 –mos ravishda katta va kichik yulduzlarning eng katta diametri.
O‘qlar orasidagi masofaning eng maqbul kattaligi
a =(30÷50) t^* (6)
*uzatmada uzatishlar soni u qancha katta bo‘lsa qavs ichidagi raqam qiymati ham shuncha katta olinadi.
Odatda bu kattalikni
a_max=80t (7)
oralig‘ida chegaralash tavsiya etiladi.
Zanjirning talab qilingan bo‘g‘inlar soni L_t taxminan olingan o‘qlar orasidagi masofa a₁ qadam t va yulduzlar tishlari soni Z₁ va Z₂ kattaliklariga qarab hisoblanadi:
L_t=(2a/t)+(Z₁+Z₂/2)+(Z₂-Z₁/2π)²t/a (8)
Bu formula taqribiydir. Agar zanjir shoxlari parallel jaylashgan bo‘lsa, unda (2.21) formulaning birinchi ikki xadi etarlidir. ω ning qiymati butun juft songa qadar yaxlitlanadi, qabul qilingan ω ga nisbatan o‘qlar orasidagi masofa quyidagi formula asosida aniqlanadi.

a=t / 4[ω –(Z₁ + Z₂ / 2) +√ ( ω( Z₁+ Z₂ ) / 2)² – 8( (Z₂ - Z₁ ) / 2 π)²] (9)