Umumiy tilshunoslik


Tilshunoslikning  grammatik  davri



Download 0,74 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/95
Sana13.01.2022
Hajmi0,74 Mb.
#354380
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   95
Bog'liq
Umumiy tilshunoslik

Tilshunoslikning  grammatik  davri 

    qadimgi  yunon  tilshunosligida 

Iskandariya davri deb ham yuritiladi va u makedoniyalik Aleksandr Makedonskiy 

nomi  bilan  bog‘liqdir.  Makedonskiyning  harbiy  yurishlari  tufayli  O‘rta  Yer 

dengizi,  O‘rta  Sharq,  Qora  dengiz  atroflari  hamda  hozirgi  Yevropa  mintaqalariga 

grek  madaniyati,  ilm-fani  tarqaldi  va  Sharq  madaniyati  bilan  qo‘shilib  ketib, 

aralash  madaniyat  – 

ellinizmni

  vujudga  keltirdi.  Iskandariya  ellinizm 

madaniyatining  va  ilm-fanning  eng  yirik  markazi  hisoblandi  va    e.  av.  III  asrdan 

boshlab    hatto  Afina  va  Rim  ham  Iskandariya  bilan  tenglasholmadi.  Harbiy 

yurishlar  natijasida  to‘plangan    700  ming  jildga  yaqin  nodir  asarlar  olamshumul 

Aleksandriya  kutubxonasining  hamda  shu  asosda  Aleksandriya  maktabining  

yuzaga kelishiga sabab bo‘ldi.  

Tilshunoslikning  grammatik  davrida  Iskandariya    maktabi  vakillari  yunon 

tili  fonetikasi,  morfologiyasi  va  sintaksisi  bo‘yicha  jiddiy  tadqiqot  ishlari  olib 

borganlar, xususan, morfologiyaga oid masalalar mukammal ishlab chiqilgan. Ular 

tovushlarni  akustik  prinsip  asosida  tahlil  qilib,  tovush  va  harflarni  bir  narsa,  deb 

hisobladilar,  harflarni  unli  va  undoshga    ajratdilar.  Unli  harflarga    o‘zini  alohida 

eshitish mumkin bo‘lgan tovushlar sifatida, undosh harflarga esa  unlilar bilangina 

talaffuz  qilinadigan  talaffuz  qilinadigan  tovushlar  sifatida    qaradilar.  Shuningdek, 

bo‘g‘in,  urg‘u  masalalar  bo‘yicha  ham  ayrim  ma’lumotlar  berishdi.  Iskandariya 



maktabining  asosiy  xizmati  shunda  bo‘ldiki,  ular    grammatikani  falsafadan 

ajratdilar.     

Bunda,  albatta,  Sharqdan  keltirilgan  nodir  qo‘lyozmalarning  ta’siri  katta 

bo‘lgan.  Demak,    qadimgi  Yunoniston  va    Rim  madaniyatining    rivojlanishida 

qadimgi  misrliklar,  shumerlar,  finikiyaliklar,  qadimgi  Eron  va  Turon  xalqlarining  

ham  sezilarli  hissasi    bor.  Aleksandriya  maktabida  ulug‘  shoir,  yozuvchilar, 

matnchilar  ijod  qilishgan.  Ularning  oldiga  qo‘yilgan  dastlabki  vazifa  -  qadimgi 

qo‘lyozmalarni,  ayniqsa,  Gomer  asarlarini  o‘rganish,  shuningdek,  Sharqdan 

keltirilgan nodir qo‘lyozmalarni tarjima qilish va tahlil qilishdan iborat edi. Ushbu 

maktabning eng yirik namoyandalari Zenodot, Aristarx (e.av.II asr oxiri), Dionisiy 

(eramizning II asri boshlari), Appoloniy Diskol (II asrning 2-yarmi) larning tahliliy 

ishlari natijasida grammatik kategoriyalar, klassifikatsiya ta’limotlari  yaratildi. 



Zenodot 

(eramizgacha    bo‘lgan  250  y.)  –  Iskandariya  kutubxonasining 

birinchi  rahbari,  Gomer,  Esxil,  Sofokllarning  asarlari  ustida  tadqiqot  ishlari  olib 

borgan, artikl, olmoshlarni farqlagan olim.     



Dionisiy   

(e.  Av.  170-90  yy.)  –  Aristarxning  shogirdi,  dastlabki 

tizimlashtirilgan «Grammatika san’ati» kitobini yaratgan. Uning ta’limotiga ko‘ra, 

so‘z    nutqning  eng  kichik  bo‘lagi,  gap  fikr  ifodalaydi  va  so‘zlarning  o‘zaro 

munosabatidan  hosil  bo‘ladi.  U  otni  kelishik  va  songa  ko‘ra  o‘zgaruvchi  turkum 

deb bilgan, sifatni ham uning tarkibiga kiritgan. Fe’lni kelishiksiz so‘z turkumi deb 

hisoblab,  zamon,  shaxs-son,  mayl,  tuslanish,  nisbatga  ega  ekanligini  qayd  etgan.  

Sifatdoshlarni    fe’l  va  otlarga  xos    belgilarni  birlashtirgan  kategoriya  sifatida  

talqin etadi. Artikl, uning fikricha, turlanuvchi so‘z turkumi va u  otdan oldin ham, 

keyin ham kela oladi. Olmoshlar ot o‘rnida qo‘llanadigan so‘zlar bo‘lib, shaxslarni 

ko‘rsata  oladi.    Ravish  fe’lga  birikadigan,  fe’l  haqida  ma’lumot  beradigan, 

turlanmaydigan so‘z turkumidir.    Bog‘lovchi fikrni ma’lum tartibda bog‘laydigan 

va fikrni ifodalashdagi oraliqlarni  ko‘rsatadigan so‘zdir.   

Aristarx 

(e.  av.  215-143  yy.)  Iskandariya  maktabining  eng  yetakchi  olimi, 

Iskandariya  kutubxonasini    boshqargan.    40  qa  yaqin  shogirdlari  bilan    Gomer 



asarlari  matnlarini  to‘liq  tiklagan,  so‘zlarni  8ta  turkum:  ot,  fe’l,  sifatdosh,  artikl, 

olmosh, old ko‘makchi, ravish va bog‘lovchiga  ajratgan. 



Aristotel 

(e. b. 324-322 yy.) Antik tilshunoslikning grammatik davri   buyuk 

mutafakkir  Aristotel    nomi      va  xizmati  bilan  bog‘liq.  Uning      so‘z  turkumlari 

haqidagi  ta’limoti  so‘zni  falsafiy-mantiqiy  tomoni  va      grammatik    jihatini 

uyg‘unlikda o‘rganish negizida vujudga kelgan edi. Aristotel “Poetika” asarida  8ta 

so‘z turkumini ajratadi: element (ya’ni tovush), bo‘g‘in, bog‘lovchi, chlen, ot, fe’l, 

kelishik va gap (nutq).    


Download 0,74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish