Umumiy sotsiologiya fanidan

2.2. Aholining ijtimoiy farovonligi va uning o’sishi

O’zbekiston ta’lim darajasi bo’yicha dunyoning rivojlangan mamlakatlari bilan bir qatorda turadi. Dunyo miqyosida o’rtacha ta’lim indeksi ko’rsatkichi 0,77ga teng bo’lgan holda O’zbekistonda bu ko’rsatkich 0,9930 ni tashkil qiladi. Biroq ayrim ma’lumotlarga ko’ra , qizlarning maktabning yuqori sinflariga yoki kasb-hunar kollejlari va akdemik litseylarga doim ham boravermaydi. O’rta ta’lim muassasalari, odatda shaxarlarda joylashgan, bu esa qishloq yoshlari uchun transport va boshqa xarajatlarning yuqori bo’lishiga olib keladi.

Mahallalar orqali maqsadli ijtimoiy yordam ko’rsatishning asosiy kamchiligi shundaki, maqsadli guruhni faqar bir mahalla doirasida aniqlasa bo’ladi., mablag’larni boy jamiyatdan kambag’al jamiyat foydasiga qayta taqsimlash mexanizmi esa hali yo’q. Ajratishi mumkin bo’lgan nafaqa to’lovlari hajmi yordamga muhtoj shaxslar soniga emas, balki har qanday mahallaga ajratilgan mablag’lar umumiy xajmiga bog’liq bo’ladi. Tizimning ushbu kamchiligi maqsadli yordam ko’rsatish bo’yicha uning samaradorligini pasaytiradi.

Ijtimoiy to’lovlar tizimiga ishsizlik bo’yicha to’lovlar ham kiradi, ular nafaqalar singari kam ta’minlanganlikni kamaytirish imkoniyatiga ega emas, biroq mehnatga layoqatli aholini ishini yo’qotishi bilan bog’liq daromadlarning qisqarishidan himoyalash maqsadida xavfni boshqarish shakli hisoblanadi. O’zbekistondagi mexnat bozoridagi mazkur vaziyatda ularning rol yeyatli emas. Aslida, yuqorida aytib o’tilganidek, turmush darajasi muammosi ishsizlikdan emas, balki qisman ishsizlikdan iborat.

Agar iqtisodiy qayta tarkibiy o’zgarishlar bilan birga xususiy sektorda ish o’rinlari sonining o’sishi ham ro’y berganida, ushbu moddiy yordam yanada muhumroq rol o’ynashi mumkin edi. Ushbu vaziyatda moddiy yordam ish toppish davrida kafolat tayanchi bo’lib xizmat qilishi mumkin. Biroq, har tomonlama dinamik o’sish bo’lmagani kabi, ishsizlik bo’yicha moddiy yordamlarning roli ham minimal bo’lib qolaveradi.

Amalda, bandlik Fondidan moddiy yordam ko’rsatish, faol chira-tadbirlarni moliyalashtirish, jumladan ish o’rinlarini yaratish, tayyorlash, ish izlash va jamoat ishlarini tashkil qilish uchun xam foydalaniladi. Byudjetning katta qismi ish o’rinlarini yaratishga past foizlarda kredit berish orqali sarflanadi. Biroq ishsizlar uchun uzoq muddatli va samarali bandlikni taklif etishda, ushbu chora tadbirlar samaradorligini qo’shimcha baholash talab qilinadi.