Umumiy psixologiya

O‘smirlik – bolalikdankattalikkao‘tishdavribo‘lib, fiziologikvapsixologikjihatdano‘zigaxosxususiyatlaribilanxarakterlanadi. Bubosqichdabolalarningjismoniyvapsixiktaraqqiyotijudatezlashadi, hayotdagiturlinarsalargaqiziqishi, yangilikkaintilishortadi, xarakterishakllanadi, ma’naviydunyosiboyiydi, ziddiyatlaravjoladi. O‘smirlikbalog‘atgaetishdavribo‘lib, yangihislar, sezgilarvajinsiyhayotgataalluklichigalmasalalarningpaydobo‘lishibilanhamxarakterlanadiAksholdaularboshqalarningoldidao‘zlariniyuqoriqo‘yishlari, bepisandlikqilishlarimumkin. Buniularo‘zlariningqadr-qimmatlaritanolinmaganligiyokikamsitilganligigaqarshichiqib, salbiyishlarvaxatti-harakatlarorqaliamalgaoshirishlarimumkinbo‘ladi.

O‘smirlarnihoyatdataqlidchanbo‘lib, ulardahalianiqbirfikr, dunyoqarashshakllanmaganbo‘ladi. Ulartashqita’sirlargavahissiyotlargajudaberiluvchanbo‘ladilar. Shuningdek, ulargamardlik, jasurlik, tantiqlikhamxosdir. Tashqita’sirlargaberiluvchanliko‘smirdashaxsiyfikrniyuzagakelishigasababbo‘ladi, lekinbushaxsiyfikraksariyathollardaasoslanmaganbo‘ladi. Shuninguchunhamularota-onalarning, atrofdagikattalarning, ustozlarningto‘g‘riyo‘lniko‘rsatishlarigaqaramay, o‘zfikrlarinio‘tkazishgaharakatqiladilar. O‘smirlargafarosatlilik, tejamkorlik, ehtiyotkorlikvauzoqniko‘rabilishlikkabipsixikxususiyatlarhalietishmaydi.Tengdoshlari, Shuningdek, sinfdoshlariguruhidao‘smiro‘ziningkelishuvchanlikxususiyatibilannamoyonbo‘ladi. O‘smiro‘zguruhigabog‘liqvaqarambo‘lganiholdashuguruhningumumiyfikrigaqo‘shilishigavauningqarorinidoimobajarishgatayyorbo‘ladi. Guruhko‘pinchao‘smirda«biz» hissiningshakllanishigayordamberadivauningichkiholatinimustahkamlaydi. O‘smirYoshdagibolauchundo‘sttanlashjudakattaahamiyatgaega. O‘smirlikdavridado‘stlikjudaqadrlihisoblanadi. Do‘stlardoimiyravishdaruhan, qalbanyaqinbo‘lishgaehtiyojsezadilar. Buehtiyojo‘smirdo‘stlarninghol-ahvolso‘rashishivako‘rishishlarida (qo‘lberib, quchoqochibko‘rishish) birgao‘tirishvabirgayurishgaharakatqilishlaridako‘rinadi. Ko‘pganaanashundayjudayaqinmunosabatlar, o‘smirlarningshaxsbo‘libshakllanishida, hamkorlikdagiharakatlariningiziinsonqalbivaxotirasidabirumrgasaqlanibqoladi.

O‘smirYoshlarningxulq-atvorivafaoliyatlaridaba’zano‘zlariningkuchlarietmaydiganqarama-qarshiliklarpaydobo‘ladi. Asosiyqarama-qarshilikjudako‘porzu-tilaklarnivujudgakeltiruvchi, jadalortibborayotganjismoniy, ma’naviyvamoddiyehtiyojlarbilanularniqondirishuchunnihoyatdacheklanganhamdako‘pjihatdanetarlibo‘lmaganimkoniyatlario‘rtasidagiqarama-qarshilikdir.O‘smirningo‘zkuchigato‘laishonmasligiunibutunvositalarbilanshunchakio‘zinikattakishibo‘libqolganliginita’kidlashgamajburqilibginaqolmay, shubilanbirgabutuyg‘unietarlibaholayolmaslikholatinihamvujudgakeltiradi. Buo‘znavbatidakattalargaqo‘polmunosabatdabo‘lishvaagressivliknihamdaota-onalarbilano‘qituvchilarningmaslahatvatalablarinipisandqilmaslikkabixulq-atvoralomatlarinihamkeltiribchiqaradi.

”Oltinchisinfmuammolari”gabag‘ishlangantadqiqotishidashuYoshdagibolalarningxulq-atvorxususiyatlarivaturlixilfanlarbo‘yichao‘zlashtirishningpasayishibilanbog‘liqbo‘lganmuammolarningo‘sibborishiquyidagichanamoyonbo‘lgan: Oltinchisinfo‘quvchilarito‘rtinchisinfganisbatan 6 martako‘proqqaysarlikqilishlari, 10 martako‘proqo‘qituvchilargaqarshilikko‘rsatishlari, 7 martako‘proqboshqalarirodasigato‘sqinlikqilishlari, 9 martako‘proqboshqalarkamchiliklarigae’tiborberishlari, 5 martako‘proqfaqato‘zxohish-istaklarigabo‘ysunishlarivanihoyat 42 martako‘proqo‘zxatti-xarakatlarimotivlarigaegabo‘lmasliklarianiqlangan. ( KrakovskiyA.P. 1970 )

O‘smirlikdavrigako‘pinchaso‘zgakirmaslik, o‘jarlik, tajanglik, o‘zkamchiliklarinitanolmaslik, urushqoqlikkabisalbiyxususiyatlarxosdir. O‘smirlarbudavrdachekishhamdaspirtliichimliklargaqiziqibqolishlarixammumkin. O‘smirkattaodam,Shuningdek,chekuvchi, ichuvchisingariyangirollardao‘zininoqulayhisqiladi.

Ko‘pginao‘smirlardao‘zidanqoniqmaslikholatikuzatiladi. Shuningdek, o‘zihaqidagimavjudfikrlariningbugunundasodirbo‘layotgano‘zgarishlargato‘g‘rikelmayotganligio‘smirniasabiylashishigaolibkeladi, undajudako‘pnoqulayvatashvishgatushuvchixolatlarbo‘ladi. Buesao‘smirdao‘zihaqidasalbiyfikrvaqo‘rquvniyuzagakeltirishimumkin. Ba’zio‘smirlarninimauchunatrofdagilar, kattalar, Shuningdek , ota-onasigaqarshichiqayotganliginianglayolmayotganligitashvishgasoladi. Buholatularniichdanasabiylashishlarigasababbo‘ladivao‘smirlikdavrikrizisiyuzagakeladi.Krizisboladagimavjudtushkunlik, yolg‘izlikkaintilish, passivlikyokiaksi, o‘jarlik, qaysarlik, agressivlik, hayotgasalbiymunosabatlarningyuzagakelishisifatidanamoyonbo‘ladi.Bukriziso‘smirningma’naviyo‘sishi, Shuningdek, psixikasidagio‘zgarishlarbilanhambog‘liqdir. Bundaypaytlardauo‘zisingarikattafiziologik, psixologiko‘zgarishlarkechayotgano‘rtog‘ibilanmuloqotqilishgakattaehtiyojsezadi. Do‘stio‘smirgaijobiyta’sirqiladimiyokiuniyo‘ldanurib, yomonta’­sirkiladimi — bunarsauningahlokiyqiyofasibilanbog‘liq.