Umumiy psixologiya kafedrasi eksperimental psixologiya

Hissiyot, affektlar.  
Hislar  –  bu  inson  ongida  uning  Yuksak  ehtiyojlarining  qondirilishi  yoki  qondirilmasligida  paydo 
bo‘ladigan voqelikka nisbatan munosabatining aks etishi. 
Hissiyot va tuyg‘ular o‘rtasida umumiylik ko‘p, lekin farqlar ham mavjuddir. Xuddi shunday, hissiyotlar 
–  bu  kengroq  tushuncha,  hislar  emotsional  kechinmalarning  ifodalanishlaridan  biri.  Hissiyotlar  – 
birlamchi,  hislar  esa  –  paydo  bo‘lishi,  kelib  chiqishi  jihatidan  ikkilamchi.  Hissiyotlar  yo‘nalishli 
reaksiya xususiyatiga ega bo‘lgani uchun, ular ko‘pincha, noaniq va etarlicha anglanmagan bo‘ladilar, 
sezgilar  esa,  ko‘p  hollarda  aniq  va  jism  bilan  bog‘liq  bo‘ladilar.  Hissiyotlar  biologik  jarayonlar  bilan, 
sezgilar  esa  –  ijtimoiy  soha  bilan  bog‘liq  bo‘ladilar. Bundan  tashqari,  anglanmaydigan  soha  bilan 
bog‘langan,  sezgilar  esa  ongimizda  maksimal  darajada  namoyon  bo‘lgandirlar.  Inson  sezgilari  doimo 
tashqi  ifodalarga  ega  bo‘ladilar,  hissiyotlar  esa  ega  bo‘lmaydilar.  Va  nihoyat,  hissiyotlar  ko‘proq 
vaziyatga bog‘liq va qisqa muddatli bo‘ladilar, sezgilar esa davomliroq va yorqin ifodalangan predmetli 

---

xarakterga  ega.  Ular  odamning  ma’lum  ob’ektlarga  nisbatan  barqaror  munosabatini  aks  ettiradilar. 
Sezgilar insonning madaniy-tarixiy rivojlanish jarayonida paydo bo‘lganlar va rivoj topganlar.  
Hissiyotlar va tuyg‘ular sezgi, idrok, tasavvur, inson bilishi va faoliyati tashqarida mavjud bo‘lmaydilar. 
Hissiyotlar  va  sezgilar  ob’ekt  va  sub’ektning  juda  murakkab  bo‘lgan  o‘zaro  munosabatlarida  Yuzaga 
kelib,  Yuzaga  kelishi  mumkin  bo‘lgan  jismlarning  xususiyatlariga  bog‘liq  bo‘ladilar.  Hissiyotlar  va 
sezgilarning  o‘ziga  xosligi  insonning  ehtiyojlari,  motivlari,  intilishlari,  tilaklari,  iroda,  xarakter 
xususiyatlari bilan belgilanadi. Hissiyotlar va sezgilar tabiatini tushunish ularni inson hayotiy faoliyatida 
ko‘rib  chiqishni  taqazo  etadi.  Emotsional  holatlar  paydo  bo‘lishining  asosini  insonning  ehtiyojlari  va 
motivlari tashkil etadi. Ularni qondirish maqsadni ko‘zlash, hayotiy masalarni hal etishni taqazo etadi. 
Ehtiyojlarni  qondirishga  yo‘naltirilgan,  ko‘zlangan  maqsadlarga  erishish  amalga  oshiriladigan  real 
hayotiy  sharoitlar  emotsional  kechinmalarning  turli  tumanligiga  sabab  bo‘ladi.  Hissiyotlar  ko‘pchilik 
ko‘rsatkichlari, ya’ni, sifati (ijobiy va salbiy), jadalligi (kuchli va kuchsiz), davomiyligi (qisqa muddatli 
va barqaror), anglanganligi, chuqurligi, irsiy manbasi, murakkabligi, bajaradigan vazifalari, organizmga 
ko‘rasatadigan ta’siriga qarab farqlanadi. 
Hissiyotlar turlicha vazifalarni bajaradilar. Ularning boshqaruvchi, aks ettiruvchi, daraklovchi, undovchi 
(rag‘batlantiruvchi),  mustahkamlovchi,  o‘tkazuvchi,  moslashuvchi,  kommunikativ,  hosil  qiluvchi, 
ifodalovchi vazifalari shular jumlasidandir.