Umumiy Psixalogiya

Umumiy Psixalogiya

Seminar Mashg`ulot

• 1-Тафаккур ва нутқнинг генетик илдизлари
• 2-Эгоцентрик ва ички нутқ
• 3-Нутқий тафаккурнинг ривожланиши
• 4-Онг ва тил муносабатлари

NUTQ TO‘G‘RISIDA UMUMIY TUSHUNCHA

• Nutq — odamlar til orqali bir-biri bilan muomala va aloqa qilishning alohida usulidir. Odam o ‘z nutqi orqali o'zining bilimlari, fikrlari, hislari va istaklarini boshqa kishilarga aytib bera oladi va boshqa kishilarning fikrlarini o'zlashtirib oladi, boshqa kishilarning hislari va istaklarini bilib oladi. Odamlar o'zlarining faoliyatlari va kundalik hayotlarida bir-birlari bilan shu tarzda aloqa qilib turadilar. Nutq vositasi bilan aloqa boglash jarayonida har bir kishi bilimlarning ko‘p qisminiboshqa kishilardan oladi.
• Nutq vositasi bilan aloqa bogMash odamning doimiy ehtiyoji bo`lib, bu aloqa fikr olishga xizmat qiladi.

nutq tarixiy taraqqiyot jarayonida, ong bilan baravar, insonlarda til vositasi bilan aloqa bogMash, bir-birlariga biron narsa aytish ehtiyoji tug'ilishi natijasida paydo boMgan. Kishi nutqi mehnat jarayonida o'sib borgan.

• nutq tarixiy taraqqiyot jarayonida, ong bilan baravar, insonlarda til vositasi bilan aloqa bogMash, bir-birlariga biron narsa aytish ehtiyoji tug'ilishi natijasida paydo boMgan. Kishi nutqi mehnat jarayonida o'sib borgan.
• Har bir kishining nutqi bolalik chog'idan boshlab o'sib boradi, bulling sababi ham boshqa kishilar bilan aloqada bo'lish ehtiyojidir.
• Nutq to'g'risida, shu bilan birga, til to'g'risida gapirganimizda quyidagilarga e ’tibor berishimiz kerak.

NUTQNING XUSUSIY FUNKS IYALARI

• Odamlarning o'zaro aloqalarida ularning nutqlari turli m a’nolarda yoki funksiyalarda namoyon bo'ladi. N utqning asosiy vazifasi, demak, uning asosiy funksiyasi — odam ­ larning bir-birlari bilan aloqa qilish vositasi bo'lishdir. Bu aloqa asosan odamlarning o'z fikrlarini bir-birlariga aytishlaridan iborat bo'ladi. Aloqa jarayonida fikrlar nutq yordamida shakllanadi, ifodalanadi, aytiladi va tushunib olinadi.

Og'zaki yoki yozma nutqda ifoda- lab berilgan fikrlar shu fikrlami aytuvchi kishi uchun ham ravshanroq bo'lib qoladi. Shunday qilib, nutq aloqa jarayonida tafakkur quroli bo'lib xizmat qiladi. Shu bilan birga mana shu aloqa jarayonida nutq ifodalash vositasi bo'lib, biror nima bildirish vositasi bo'lib, ta ’sir o'tkazish vositasi bo'lib ham xizmat qiladi.

• Og'zaki yoki yozma nutqda ifoda- lab berilgan fikrlar shu fikrlami aytuvchi kishi uchun ham ravshanroq bo'lib qoladi. Shunday qilib, nutq aloqa jarayonida tafakkur quroli bo'lib xizmat qiladi. Shu bilan birga mana shu aloqa jarayonida nutq ifodalash vositasi bo'lib, biror nima bildirish vositasi bo'lib, ta ’sir o'tkazish vositasi bo'lib ham xizmat qiladi.

Nutq — ifodalash vositasi

• Nutqda bizning fikrlarimiz bilan birlikda his-tuyg'ularimiz ham ifoi dalanadi. Og'zaki nutqda hissiyotlarimiz (emotsional kechinmalarimiz) so'z yordami bilan qilingan tasvirlarda, ohangda, qofiyada, xitob va savollarda, gaplashish bo'ladi. Chunonchi, biz biron kishvaqtidagi pauzalarda va, ayniqsa, intonatsiyalarda namoyon ining ismini ataganimizda, shu kishiga bo'lgan turli hislarimizni va munosabatlarimizni o'zimizdagi mehrni, g'azabni, g'ururni, muhabbatni, hurmatni, nafratni, mensimaslikni va boshqa shu kabilarni atayin yoki beixtiyor namoyon qilishimiz mumkin.

Nutq — biror nimani bildiruvchi vosita

• Odamning nutqida uning fikrlari va xilma-xil ichki holati — e m o tsional kechinmalari va irodasigina ifodalanib qolmasdan, shu bilan birga hamisha biror obyektiv narsa ham bildiriladi. Sayrash va qichqirish tarzidagi xilma-xil tovush birikmalari hayvonlarda ham bo'ladi, lekin bu tovush birikmalari faqat tug'ma reaksiyalardir — tashqi yoki ichki ta ’sir sababli tug'iladigan shartsiz reflekslardir

Qushlarning sayrashi va hayvonlarning qichqirishi, shuningdek, ularning xilma-xil harakatlari (masalan, itning dumini likillatib turishi) ulardagi instinktlarning va shu instinktlar bilan bog'langan hislarning ifodasi hamda tarkibiy elementidir, xolos.

• Qushlarning sayrashi va hayvonlarning qichqirishi, shuningdek, ularning xilma-xil harakatlari (masalan, itning dumini likillatib turishi) ulardagi instinktlarning va shu instinktlar bilan bog'langan hislarning ifodasi hamda tarkibiy elementidir, xolos.

Bu tovush birikmalari va harakatlar ifodasi boshqa hayvonlar uchun signal vazifasini ham bajaradi. Masalan, hayvon biror xatarni sezganida alohida tovush bilan qichqiradi, bu qichqiriq uning bolalarida instinkt ravishda mudofaa harakatini (yashirinish yok: onasining oldiga yugurib kelish harakatini) vujudga keltiradi.

• Bu tovush birikmalari va harakatlar ifodasi boshqa hayvonlar uchun signal vazifasini ham bajaradi. Masalan, hayvon biror xatarni sezganida alohida tovush bilan qichqiradi, bu qichqiriq uning bolalarida instinkt ravishda mudofaa harakatini (yashirinish yok: onasining oldiga yugurib kelish harakatini) vujudga keltiradi.

Nutq — ta ’sir ko‘rsatish vositasi

• N utq — t a ’sir ko‘rsatish vositasi b o ‘lib xizmat qiladi. T a ’sir ko‘rsatish — biz nutqimizni kimga qaratayotgan b o ‘lsak, shu kishida biz istagan hislar, intilishlar va harakatlarni tug‘dirish, ularning fikrini biz istagan tomonga burish, ularni o'zimiz xohlaganimizcha o'ylashga majbur etish, ularni ishontirish demakdir. M a’lumki, nutq yordami bilan boshqalarda xursandlik, qo'rquv, g‘azab, ruhlanish hislarini tug'dirish m um kin, boshqalarda biz istagan intilishlarni, harakatlarni kuzatishimiz mumkin.