Umumiy o‘rta ta’lim

Ohaktosh

Ohak ham tosh kabi qattiq bo‘ladi. Shuning uchun uni ohaktosh deyiladi.
Ohaktosh maydalanib, oq mayda shag‘alga aylan- tiriladi. Oq shag‘alga turli ranglar qo‘shib, bino va xonalarning devori rang-barang qilib bezatiladi. Yoshlar ijod saroyining devorlarini bezashda ohak- toshdan foydalanilgan.


37

Qum va gil

Qadim zamonda qumli cho‘llar o‘rnida xarsangtoshlar bo‘lgan. Quyosh nuri, yog‘inlar va shamol ta’sirida toshlar maydalanib qumga aylangan. Tog‘lardagi toshlar ham uzoq davrlar davomida yemirilib, ulardan qum hosil bo‘lgan.
Qum shag‘al va sementga aralashtirilib, mustahkam beton quyiladi. Bino devorlariga ishlov berishda, yo‘l- larga asfalt yotqizishda ham qum ishlatiladi. Oyna va shishalar oq qumdan tayyorlanadi. Shishadan turli buyumlar yasaladi (37-rasm).
Gil ham toshlarning nurashidan hosil bo‘lgan. Gil zarrachalari qum zarrachalariga nisbatan bir necha yuz marta maydadir. Gil chang zarrachalaridan iborat.
Tuproqning asosiy qismini gil tashkil etadi. Tuproq yuqori haroratda qizdirilganda undagi chirindilar yonib, gilning o‘zi qoladi. Gildan g‘isht tayyorlanib, pechlarda

37. 
    rasm. Qumdan tayyorlangan buyumlar.
    

38-rasm. Gildan yasalgan buyumlar.

38

pishiriladi. G‘isht binolarni qurishda muhim qurilish ashyosi hisoblanadi.
Gildan turli buyumlar yasaladi. Uni yuqori haroratda qizdirish yordamida sopol va chinni buyumlar tayyorlanadi (38-rasm).
Amaliy ish
Likopchaga avval qum, keyin esa gil solib suv bilan aralashtiring. Hosil bo‘lgan qorishmadan dumaloq shakldagi biror narsani yasang. Bunda qumning yopishqoqligi qanday? Gilning yopishqoqligi-chi?
Tayanch so‘zlar: marmar, granit, ohaktosh, qum, gil.
Savollar

1. 
   Marmar qayerlarda ishlatiladi?
   
2. 
   Granit qanday ranglarda bo‘ladi?
   
3. 
   Binolarning devorini bezashda qanday foydali qazilma- dan foydalaniladi?
   
4. 
   Qum qanday maqsadlarda ishlatiladi?
   
5. 
   Gil qanday hosil bo‘lgan? Undan qanday buyumlar yasaladi?