Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

386

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

Birinchi  yo‘nalishda adabiyot o‘qituvchisi  faqat badiiy  matnga  suyanadi  va  matn 

mantig‘ini,  uning  tartibini  aslo  o‘zgartirmagan  holda  asar  zamiridagi  ma’noning 

jozibasini o‘quvchilarga ko‘rsatadi, bunda o‘qituvchi ko‘proq faoliyat ko‘rsatadi. 

Ikkinchi  yo‘nalishda  o‘qituvchining  e’tibori  asardagi  obrazlar  ruhiyatini  anglab 

borishga  qaratiladi.  Bu  yo‘nalish  timsolli  tahlil  bo‘lib  o‘quvchilarning  ham  anchagina 

faol ishtirok etishlariga imkoniyat bo‘ladi. 

Uchinchi yo‘nalishda esa tahlil asosan o‘quvchilar tomonidan olib borilishi ko‘zda 

tutiladi. O‘qituvchi o‘quvchilar oldiga muammo qo‘yadi va ularga bu muammoni yechish 

yo‘llarini  ko‘rsatadi.  Asar  tahlili  jarayonida  o‘quvchilar  o‘zaro  fikr  almashadilar, 

bahslashadilar. Bu usul muammoli tahlil deyiladi. Adabiy ta’lim amaliyotida tahlilning 

har uch usuli deyarli hamisha aralash holda keladi.  

Har  qanday  usulda  o‘quv  tahlilini  amalga  oshirishdan  oldin,  albatta,  o‘quvchilar 

badiiy  matn  bilan  yaxshi  tanishishlari  shart. Aks  holda tahlildan  ko‘zlangan  maqsadga 

erishilmaydi. 

Shu  o‘rinda  taniqli  fransuz  adibi  Alfons  Dodening  “So‘nggi  saboqlar”asarini 

o‘rgatish orqali o‘quvchilarda badiiy asarni tahlil qilish kompetensiyalarini shakllantirish 

haqida  to‘xtalsak.  Alfons  Dode  o‘zining  roman  va  hikoyalari  bilan  fransuz  adabiyoti 

tarixida yorqin iz qoldirdi. U 1840-1897-yillarda yashab ijod qilgan.  

Fransuz adibining “So‘nggi saboq” hikoyasi yosh bola tilidan bayon qilinadi. Uning 

ismi Frans. Adib Frans nazari bilan kichkinadek tuyulgan milliy-madaniy hodisaga nazar 

tashlaydi,  baho  beradi.  Ayniqsa,  hikoyada  fransuz  tili  muallimi  mosye  Amelning 

g‘amginlikka  uyg‘un  jonkuyarligi  va  qat’iyati,  o‘z  ona  tili  va  yurtini  yurak-yurakdan 

sevishi  sezilib  turadi.  Hikoyada  Fransiyaning  Elzas  va  Lotaringiya  hududi  o‘z  vaqtida 

nemislar tomonidan ishg‘ol qilinganiga ishora bor.  

Undagi “...nemis-. larning safda yurish mashg‘ulotlari” degan jumla, shuningdek, 

muallimning  o‘quvchilarga:  “Bolalar,  bugun  sizlar  bilan  so‘nggi  bor  dars  o‘tishimiz. 

Berlindan Elzas va Lotaringiya  maktablarida faqat nemis tili o‘qitilishi haqida buyruq 

keldi. Yangi o‘qituvchi ertaga keladi.  

Bugun fransuz tilidan oxirgi mashg‘ulotimiz. Iltimos, e’tiborliroq bo‘linglar!” degan 

murojaati shundan dalolat beradi. 

Hikoyada  sinf  xonasi,  undagi  har  bir  predmet  birma-bir  aniq  tasvirlanadi.  Ushbu 

darsga  har  kungidan  boshqacharoq,  bayramdagidek,  kiyinib  kelgan  muallimning  ust-

boshini  batafsil  ta’riflash  bilan  birga  fransuz  xalqi  og‘ir  musibatni  boshidan 

kechirayotganiga, xuddi o‘z ona tillarini qabrga qo‘yayotgandek bo‘lganiga, ayni paytda 

sinf xonasida yoshi ancha katta kishilar ham o‘tirganlariga urg‘u beradi.  

Hikoyadagi “biz fransuzlar doim o‘qishni orqaga suramiz” degan gap ham har kimni 

o‘ylantiradi. Hikoyani o‘qish jarayonida o‘quvchilar dilida bir marotaba bo‘lsa ham “iye, 

men ham shunday qilgandim, darsga kirishni istamay qish kunlari ko‘cha-da sirpanchiq 

---