Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik-majmua

Хоssaki
 – maxsus, alоhida, xоs. 
3
 
Yo‘rtib
 – lo‘killab.

---

140
*  *  *
Shu asnoda bir to‘p qizlar o‘ynashib-kulishib, gul terishib-ta-
lashib, yashirinib yotgan ravshanning ustidan chiqib qolishadi. Be-
gona yigitni ko‘rgan qizlar dod-voy solib, Zulxumorga xabar beri-
shadi.  Zulxumor  yigitning  kim,  qayerlik  ekani,  nimaga  kelganini 
so‘rab, ko‘rmanasini olib kelishga Oqqiz degan kanizini jo‘natadi. 
ravshan  tillasi  yo‘qligi  uchun  momosi  Yunus  pari  bergan  sehrli 
uzukni ko
‘
rmana sifatida
 
Zulxumorga yuboradi. Qiz uzukni tomo-
sha qilayotib, unda o‘z ismi va suratini ko‘radi. Uzuk sehrli eka-
nini bilgach, bunday uzuk har kimda ham bo‘lavermasligini o‘ylab, 
yigitni huzuriga olib kelishlarini buyuradi.
Qizlar  ravshanni  olib  kelishgach,  Zulxumor,  avvalo,  uzuk 
ko‘zidagi  yozuvni  taqdirning  bitigi  deb  bilganidan,  ikkinchidan, 
yigitning  chin  oshiq  ekanini  sezib,  yoqtirib  qolganidan  uni  qabul 
qiladi.  Bir  necha  kunni  ravshanbek  Zulxumor  bilan  shod-xurram 
o‘tkazdi.  ravshanga  ko‘ngli  ketgan,  lekin  e’tiborini  qozona  ol-
magan  hasadgo‘y  Oqqiz  Zulxumorning  ravshan  bilan  yashayot-
ganini onasiga aytib beradi. Onasi bu gapni Qoraxonga yetkazadi. 
ravshanni bandi qiladilar. Podsho uni osishga buyuradi. Shunda 
Shirvon  kattalari:  «Yigitni  o‘ldirishga  shoshmaslik  kerak,  yosh, 
aqlli  va  botir  yigit  ekan,  uni  qirq  kun  zindonga  tashlasak,  so‘ng 
chiqarib  dinimizga  kirishini  so‘rasak,  ko‘nsa,  sizga  kuyov  qilsak, 
ko‘nmasa, osaverasiz», – deb maslahat berishadi. Bu gap podsho-
ga ma’qul kelib, ravshan zindonga tashlanadi. Zulxumor kanizlari 
bilan bir hovliga qamalib, besh yuz sarboz qorovul qo‘yiladi. Qiz 
ravshan bilan yashirincha maslahatlashib, uning ota-onasiga xat 
yozadi
.
Zulxumor  oyim  o‘z  qo‘li  bilan  bir  xatni  bitdi:  «hasan 
mardning  o‘g‘li,  xon  dallining  jon-u  dili,  oti  bek  ravshan, 
shirvon  mamlakatiga  kelib  bandi  bo‘ldi.  qirq  kun  muhlat 
qi lib,  zindonga  soldi.  shu  qirq  kunning  o‘n  to‘qqiz  kuni 
o‘tganda  shu  xat  bo‘ldi,  namozshomda  bitildi.  tong  otmay, 
Chambilbelga  to‘ramning  eliga  yetadi.  …ravshanning  mu-
rabbiylari  bo‘lsa,  kelsa,  ayirib  olsa».  Xatni  mahkam  qildi, 
o‘rab  berkitib,  bir  narsa  zarar  qilmasday,  yomg‘ir  bo‘lsa 
o‘chmasday qildi. shu xatni mayna qushning bo‘yniga mah-
kam  boylab,  tushib  qolmasday  qilib,  maynaga  necha  bir 
so‘zlarni  tayin  qilib,  mayna  jonivor  ham  oqshom  uchmoqqa 
taraddud qilayotir.

---

141
beklar minar bedov otning sarasin,
yaxshi tulpor uzoq yo‘lga yarasin.
qichay berdi jonvor mayna g‘ayratman,
sahar vaqti oldi Chambil qorasin.
Uchmoqdan maynada armon qolmadi,
biror yerda mayna damin olmadi.
borib qo‘ndi bir hovlining ustiga
har paridan chakillab ter tomadi.
sahar vaqti xon dalli yolg‘iz bolasi, ko‘zining oq-u qora-
si  …ravshan  bolasini  sog‘inib,  dalaga  chiqib  bora  turib: 
«boy  ravshan!»  –  dedi.  buni  jonivor  mayna  eshitib,  shul 
ayol ravshanbekning enasi ekanligini bilib, bir qaqirlab, qat-
tiq  sayradi.  buni  xon  dalli  eshitib,  maynaga  qarab,  bolasini 
so‘rab, bir so‘z deb turi:
sahar vaqti, mayna gulday jaynading,
osoyishta tanda jonim qiynading,
hayron qoldim dovushingdan, maynajon,
ne sababdan, mayna, bunday sayrading?
sen bunday sayraysan, jonim olasan,
meni endi har xayolga solasan,
ne sababdan, mayna, bunday sayrading?
Joningni achitib dovush qilasan.
…bulbul oshna bo‘lar bog‘ning guliga,
mayna yetdi talab qilgan eliga.
o‘tirgan joyidan uchib shu mayna
kelib qo‘ndi xon dallining qo‘liga.
Xon dalli qarasa, qushning dodi bor,
ko‘p uzoqdan qistagan holati bor.
Xon dalli qo‘liga olib qarasa,
maynaning bo‘ynida arza xati bor.